Tak feminizuje się kino dla dzieci

Tegoroczny Dzień Kobiet był szczególny – 8 marca premierę miał film „Kapitan Marvel”. Ledwo po 10 latach emisji kinowego serialu o przygodach obdarzonego nadzwyczajnymi mocami kolektywu herosów, znanych jako Avengers, pierwszy raz główną rolę gra kobieta. Pierwszy zwiastun podkreślił ten fakt grą słów – angielskie słowo hero (bohater) zawiera w sobie słowo her (ona). Dlaczego tak długo trzeba było czekać, to przecież 21. film z tzw. kinowego uniwersum Marvela? Nadzorujący serię producent Kevin Feige twierdzi, że powodów było wiele, ale największym był przesąd, że widzów nie interesują filmy z kobietami w roli głównej. Faktycznie, obrazy takie jak „Catwoman” czy „Elektra” nie cieszyły się popularnością ani uznaniem krytyki – według Feidge’a wina leżała po prostu w tym, że nie były to dobre filmy. Szop z karabinem Te obawy podzielane były nie tylko przez studio Marvela (należące od paru lat do Disneya), ale i Warner Bros., odpowiedzialnego za ekranizacje konkurencyjnego giganta komiksów, wydawnictwa DC. W 2013 r. po Twitterze krążył żart Bretta White’a: „DC i Warner uważają, że film o Wonder Woman byłby zbyt konfundujący, tymczasem Marvel i Disney robią film o szopie z karabinem”. Ale dwa lata później to Warner odnotował sukces feministycznego w wymowie (i obsadzie) „Mad Max. Na drodze gniewu”. W 2017 r. na ekrany weszła – przy aplauzie widowni i przychylności krytyków – „Wonder Woman”, wyreżyserowana przez Patty Jenkins („Monster”). Tymczasem rzekoma odwaga Marvela objawiała się najwyżej kolejnymi ekranizacjami przygód bohaterów, o których nie słyszał nikt poza grupką nerdów. No właśnie, czy warto przejmować się filmami o typach w obcisłych gaciach strzelających do siebie laserami z oczu? Trzeba, bo niezależnie od ich logiki czy wartości artystycznych są współczesnymi mitami. W dorosłość wchodzi pokolenie wychowane na przygodach Iron Mana. Oglądające filmy i seriale dzieciaki szukają na ekranie siebie. W nagrodzonym właśnie Oscarem za animację filmie „Spider-Man. Uniwersum” w rolę nowego Człowieka-Pająka wchodzi czarnoskóry Miles Morales. A Disney/Marvel przedstawił „Czarną Panterę” – superbohatera pochodzącego z Wakandy, zaawansowanego technicznie fantastycznego afrykańskiego państwa. Kino superbohaterskie jest od tego, by spełniać marzenia. I jeśli „Kapitan Ameryka” był snem cherlaka o sile pozwalającej na pokonanie łobuzów, „Czarna Pantera” to zestaw marzeń. Jedna z architektek fikcyjnego państwa podzieliła się na Twitterze projektem budynku wakandyjskich archiwów – to miejsce, gdzie każdy zna swą historię, naród, który nie został ukradziony i okradziony ze swojej pamięci. Z jednej strony są to więc szczere akcje artystyczne, z drugiej mniej lub bardziej cyniczne posunięcia marketingowe. Jeśli feminizm – czy raczej jego wersja light, girl power – się sprzedaje, to należy z tej pierwszej samodzielnej bohaterki Marvela zrobić wydarzenie. Można już nabyć koszulki z Kapitan Marvel upozowaną na słynny propagandowy plakat „We Can Do It!”. Wspomniany w żarcie szop z karabinem to jedna z postaci występujących w filmie „Strażnicy Galaktyki” – o bandzie kosmicznych wyrzutków, którzy stają się bohaterami. Pięcioosobowa załoga to czterech facetów (w tym rzeczony szop i inteligentne drzewo) oraz dziewczyna Gamora. Jest kompetentna, ale szybko po zawiązaniu akcji zaczyna wchodzić w typowe kobiece role – „dziewczyny, którą trzeba uratować” lub „dziewczyny z drużyny, która bije się z dziewczyną z drużyny przeciwnika”. Problem znany jest od lat, w 1991 r. amerykańska eseistka i krytyczka Kataha Pollit ukuła termin „reguła Smerfetki” („Smurfette principle”). Animowany serial pokazywał wioskę zamieszkaną przez niebieskie skrzaty – samych chłopców, noszących imiona odnoszące się do ich zdolności czy funkcji (Osiłek, Farmer itd.). Jedyną dziewczyną była właśnie Smerfetka, której funkcją było… bycie dziewczyną. Tak jak Gamora czy Czarna Wdowa z pierwszej ekipy Avengers. Grana przez Scarlett Johansson była agentka KGB jako supermocy (obok pięści) używa głównie seksapilu. I chociaż wystąpiła już w siedmiu filmach, solowy tytuł jest dopiero w planach. Co ciekawe, z problemem „reguły Smerfetki” zmierzył się ostatni pełnometrażowy film o Smerfach „Poszukiwacze zaginionej wioski” z 2017 r. Scenariusz (pracowała nad nim m.in. Pamela Ribon, znana z disneyowskich „Vaiana: Skarb oceanu” i „Ralph Demolka w internecie”) opowiada o Smerfetce przeżywającej kryzys tożsamości. Problem wyobcowania Smerfetki próbowano już naprawiać w serialu, dodając postać babci i Sasetki, dziewczynki-smerfa w różowych ogrodniczkach. Film idzie znaczniej dalej – tytułową zaginioną wioskę zamieszkuje całe plemię Smerfetek. Ten mądry i inspirujący obraz został zlekceważony przez krytyków. Pewnie dlatego, że to uczciwe kino dziecięce – brak w nim cytatów z popkultury czy żartów dla dorosłych. Poza tym był reklamowany jako zwykła animacja o Smerfach, a nie feministyczna dekonstrukcja, naprawiająca kiksy fabularne sprzed kilkudziesięciu lat. Dlaczego nie był? Może marketingowcy obawiali się, że odstraszy to od kina chłopców, a może nie chcieli się spotkać z internetową nienawiścią. Demolka w internecie O tym, że internet nienawidzi kobiet, można napisać książkę (np. „Cybersexism. Sex, Gender and Power on the Internet” brytyjskiej dziennikarki Laurie Penny). Hejt przybiera różne formy – od nękania dziewczyn w mediach społecznościowych po kampanie nienawiści wymierzone w twórczynie czy aktorki. Wakacje od Twittera musiała sobie zrobić scenarzystka serialu o Wiedźminie, konto z Instagrama skasowała aktorka z „Gwiezdnych wojen”. Wiadro pomyj wylało się na „Ghostbusters. Pogromców duchów”, remake przygodowej komedii z lat 80. Powód? Zastąpienie czwórki bohaterów czwórką bohaterek. Całkiem przyzwoity, zabawny i ciekawie rozgrywający nawiązania do oryginału film był oskarżany o takie przewiny, jak „zamordowanie naszego dzieciństwa” – i to jeszcze przed premierą. Nienawistne recenzje „Kapitan Marvel” też pojawiły się w sieci na długo przed jej wejściem na ekrany. Czy ktoś żywi na tyle silne uczucia względem starego filmu, że sama idea nowej wersji ze zmienioną obsadą wywołuje tak silną reakcję? To raczej pretekst. Toksyczna „manosfera” rekrutuje nieszczęśliwych chłopaków, internetowych frustratów, którzy wysyłają pogróżki, a atakom z reguły towarzyszy racjonalizacja w rodzaju „sprzeciwu wobec upolityczniania komiksów i kreskówek”. Ofiarą – i potem sprawcą – internetowej przemocy staje się tytułowy bohater filmów „Ralph Demolka” i „Ralph Demolka w internecie”. Pierwsza część opowiadała o tajemnym życiu bohaterów gier wideo, którzy spotykali się po godzinach pracy salonu gier. W drugiej poczciwy i nieco naiwny Ralph i jego przyjaciółka, rezolutna Wandelopa, odwiedzają sieć. To familijny film Disneya, więc światowa pajęczyna została odmalowana cukierkowo (Twitter przedstawiony jest jako niebieskie ptaszyny roznoszące zdjęcia kotków), ale nie unika pokazywania tej ciemniejszej strony. Ralph najpierw zostaje gwiazdą śmiesznych filmików, a potem odkrywa hejterskie komentarze na swój temat. Do tego Wandelopa znajduje w swoim cyfrowym życiu nowy cel – brutalne wyścigi samochodowe. Ralph, samotny i znienawidzony, daje się uwieść ciemnej stronie, przez co o mało nie doprowadza do tragedii. Z jednej strony to opowieść o wyzwaniach przyjaźni, z drugiej – metafora zagubionego w sieci m