Mity odnawialnej energii

W 2020 r. 15,5 proc. energii wytwarzanej w Polsce musi pochodzić z odnawialnych źródeł, inaczej czekają nas surowe kary. To i tak taryfa ulgowa, bo inni, zgodnie z wymogami unijnego pakietu energetyczno-klimatycznego 3x20, będą musieli legitymować się 20 proc. udziału. W ten sposób UE chce chronić klimat, a jednocześnie ograniczać swoją zależność od importowanych paliw kopalnych. Dziś niespełna 10 proc. zużywanej w Polsce energii pochodzi z odnawialnych źródeł (zwanych OZE). Niewiele, a byłoby jeszcze gorzej, gdyby w 2006 r. nie wprowadzono przepisu, wedle którego za zieloną można też uznać energię uzyskiwaną w efekcie współspalania biomasy. To dość prymitywna metoda polegająca na mieszaniu z węglem zmielonego drewna i rozmaitych innych produktów roślinnych – słomy, trocin, łusek słonecznika, a nawet zbóż. Mieszanka trafia do pieców tradycyjnych elektrowni, a powstała energia jest uznawana za zieloną w takiej proporcji, jaki był udział „wkładki roślinnej”. Dziś połowę polskiej produkcji OZE zawdzięczamy współspalaniu, co bardzo podoba się szefom koncernów energetycznych, a dużo mniej ekologom i przedstawicielom bardziej zaawansowanych technologii niskoemisyjnej energetyki. Do niedawna rozpaczali też producenci mebli i papieru, bo elektrownie masowo wykupywały pełnowartościowe drewno, windując ceny tego surowca, więc minister gospodarki usunął je z listy zielonych surowców energetycznych. Mogą za to nadal palić surowcem z puszcz tropikalnych – dziś ok. 15 proc. biomasy spalanej w polskich elektrowniach pochodzi z importu – głównie z Ukrainy i Białorusi, ale także z Afryki i Azji. Jaki ma sens wożenie z drugiego końca świata surowca do palenia w piecu? Skoro państwo stworzyło takie przepisy, to trudno, byśmy pogardzili dodatkowym źródłem ­dochodu – tłumaczą szefowie koncernów energetycznych. Wokół elektrowni ­wyrosło wiele rozmaitych spółek żyjących ze sprzedaży biomasy. Tu się robi kokosowe i dość tajemnicze interesy. I to także dlatego technologia współspalania ma liczne i wpływowe grono zwolenników. Zielone papiery Cała istota tego biznesu kryje się w zielonych certyfikatach, czyli świadectwach pochodzenia energii. Jest to rodzaj papieru wartościowego, którym premiowani są producenci energii uznanej za odnawialną. Za każdą megawatogodzinę (MWh) producent dostaje od prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE) jeden certyfikat. W ten sposób państwo zachęca do inwestowania w energetykę odnawialną i wyrównuje rynkowe szanse zielonych źródeł w konkurencji z czarnymi, węglowymi. Teoretycznie wszystko działa na zasadach rynkowych. Producent OZE swoją produkcję sprzedaje na hurtowym rynku energii po aktualnie obowiązującej cenie, której poziom wyznaczają notowania Towarowej Giełdy Energii. Jego drugim źródłem dochodu są zielone certyfikaty, którymi może handlować w identyczny sposób jak energią. Nabywcami certyfikatów są energetyczne spółki dystrybucyjne, które zaopatrują w energię odbiorców rynkowych, w tym także nasze domy. Każdego roku prezes URE ustala, jaka część sprzedanej energii ma pochodzić z OZE. Co roku limit jest wyższy (w tym roku 12 proc.). Elektrony krążące po drutach koloru nie mają, więc potwierdzeniem wykonanego obowiązku są kupione na rynku zielone certyfikaty, które dystrybutor musi przedstawić prezesowi URE do umorzenia. Jeśli tego nie zrobi, zapłaci opłatę zastępczą, która dziś wynosi 297 zł za 1 MWh. Opłata jest więc jednocześnie ceną maksymalną zielonego certyfikatu. Żeby nie było wątpliwości: tę cenę płacą oczywiście odbiorcy końcowi, czyli my, w rachunkach za rozmaite towary i w comiesięcznych opłatach za prąd w domu. Ocenia się, że miesięczny koszt zielonej energii w przeciętnym domowym gniazdku to ok. 6 zł. Jak wykręcić dutki Dopóki cena energii elektrycznej była wysoka, a podaż zielonych certyfikatów nie nadążała za popytem, biznes OZE nie narzekał. Zwłaszcza farmy wiatrowe wydawały się maszynkami do produkcji pieniędzy. Opłacały się nawet pojedyncze wiatraki, w które zdecydowało się zainwestować wielu drobnych biznesmenów. Mogliśmy się o tym dowiedzieć z ujawnionych nagrań rozmów senatora Tadeusza Skorupy (PiS) z pewnym przedsiębiorcą, na którym parlamentarzysta starał się wymusić zgodę na postawienie swojego wiatraka. Trzy lata temu tłumaczył, że to, co płaci mu Senat, „to są psie pieniądze”, a przecież musi gdzieś zarabiać. „Tu chodzi o dutki. Wiatraki same się kręcą i roboty żadnej nie potrzebują” – tłumaczyła góralską gwarą żona senatora.   Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE), operator krajowego systemu energetycznego, informowały w tym samym czasie, że moc oficjalnie zgłoszonych i przewidywanych do budowy instalacji wiatrowych przekroczyła 60 tys. MW. To dwukrotnie więcej od tego, czym dzisiaj dysponuje cała polska elektroenergetyka. Oczywiście tylko nieliczne inwestycje powstały. Dziś mamy 696 generatorów wiatrowych o łącznej mocy 2,5 tys. MW. Większość ówczesnych projektów była pomysłem obliczonym na załatwienie biurokratycznych formalności i sprzedaż z solidnym zyskiem teczki dokumentów prawdziwemu inwestorowi. Krach Ostatnio sytuacja uległa radykalnej zmianie. Spowolnienie gospodarcze sprawiło, że hurtowa cena energii znacznie spadła (w ciągu ostatniego roku o ok. 17 proc.). Jeszcze boleśniejsze okazało się załamanie cen zielonych certyfikatów. Jeśli na początku 2012 r. płacono za nie 284 zł/MWh, czyli cenę bliską maksymalnej, to pod koniec pierwszego kwartału 2013 r. zjechała do 130 zł. Przy tej cenie nawet współspalanie przestało się opłacać, więc elektrownie ograniczyły zakupy biomasy, doprowadzając do tego, że jej producenci poszli z demonstracją pod Ministerstwo Gospodarki, żądając interwencyjnego skupu certyfikatów. Niewiele dotąd wskórali. Na polskim rynku zielonej energii niepodzielnie rządzą pionowo zintegrowane państwowe grupy energetyczne. Same zapewniają sobie większość zielonych certyfikatów, które dostarczają im własne elektrownie węglowe (dzięki współspalaniu) i stare elektrownie wodne (to domena gdańskiej Energi). Inwestują też w farmy wiatrowe, budując własne albo przejmując instalacje należące do niezależnych operatorów. – Dziś dobrze widać, jakim błędem była podjęta w 2006 r. decyzja o pionowej konsolidacji energetyki i stworzeniu czterech państwowych grup. Doprowadziło to do skokowego wzrostu cen energii, a także do wypychania z rynku niezależnych graczy. Polityka grup sprawia, że poza współspalaniem inne technologie niskoemisyjne przestają się opłacać. W efekcie zamarły wszelkie inwestycje, a kolejni zagraniczni inwestorzy wycofują się z Polski. W ostatnim czasie takie decyzje podjęły hiszpańska Iberdrola i duński DONG. Ich farmy wiatrowe zostały kupione przez Polską Grupę Energetyczną oraz Energę – wyjaśnia Marek Kossowski, członek zarządu Polskiej Izby Gospodarczej Energetyki Odnawialnej, a w przeszłości wiceminister gospodarki i prezes PGNiG. Jego zdaniem odwlekanie decyzji dotyczących przyszłego modelu polskiej energetyki odnawialnej ma fatalne skutki dla rynku. Walka z wiatrakami Obecny system zielonych certyfikatów kończy swój żywot w 2017 r. Jeśli mają powstać nowe inwestycje, a przecież powstać muszą, to inwestorzy powinni wiedzieć, w jakich warunkach ekonomicznych przyjdzie im działać. Od podjęcia decyzji do uruchomienia inwestycji droga daleka. Tymczasem dyskusje nad nową ustawą o OZE i kształtem systemu wspierania zielonych inwestycji trwają od lat i nie mogą się zakończyć. I to mimo że Polska miała obowiązek wdrożyć unijną dyrektywę o OZE do końca 2010 r. Z tego też powodu Komisja Europejska pozwała nasz kraj przed luksemburski trybunał. – Jedną z głównych przeszkód w uchwaleniu ustawy o OZE jest przyjęty w projekcie zróżnicowany system wsparcia dla różnych technologii niskoemisyjnych. Prowadzi to do konfliktu między firmami energetycznymi, dostawcami technologii i deweloperami. Każdy przekonuje, że jest pokrzywdzony i powinien otrzymać więcej – wyjaśnia dr Filip Elżanowski, ekspert w dziedzinie prawa energetycznego. Projektowana ustawa utrzymuje zielone certyfikaty, ale zakłada skomplikowany system korekcyjny, który ma sprawiać, że energia z jednych instalacji będzie wynagradzana w większym stopniu, a z innych w mniejszym. W efekcie wszyscy walczą ze wszystkimi. Grupy energetyczne zażarcie bronią współspalania, wówczas gdy inni domagają się pozbawienia tej technologii przywilejów. Ciepłownicy przekonują, że współspalanie jest złe w wielkich elektrowniach, ale w elektrociepłowniach ma sens i wymaga wsparcia. Spalarnie śmieci chcą, żeby i one zyskały status zielonej technologii. Branża energetyki wiatrowej przekonuje, że trzeba postawić na wiatr, by rozwiązać nasze problemy z energią odnawialną.   Najzacieklej o swoje interesy walczy sektor morski, choć w Polsce nie ma jeszcze wiatraków na morzu. Są jednak inwestorzy zainteresowani stawianiem takich instalacji. PGE, spółki Jana Kulczyka, a także Orlen czy portugalska firma EDP planują na Bałtyku farmy wiatrowe i mają już zgody na lokalizację sztucznych wysp. Prezes Fundacji na rzecz Energetyki Zrównoważonej Maciej Stryjecki przekonuje, że morska energetyka wiatrowa może zapewnić do 2050 r. 10 proc. potrzebnej Polsce energii, kilkadziesiąt tysięcy miejsc pracy i wpływy do budżetu wysokości 16 mld zł. Operator polskiego systemu elektroenergetycznego nie jest tymi planami