Kontrowersje wokół wspólnego rynku energii

Polska stanęła przed nowym, wielkim, infrastrukturalnym wyzwaniem. Musimy przebudować elektroenergetykę, by zapewnić sobie bezpieczeństwo energetyczne, spełnić unijne normy, a jednocześnie zagwarantować konkuren­cyjność gospodarki. To trudne i kosztowne zadanie, któremu poświęcamy kolejny Raport energetyczny POLITYKI. *** Na internetowych stronach Towarowej Giełdy Energii można znaleźć serwis zatytułowany „ubytki mocy”. To bieżąca informacja dotycząca stanu bloków energetycznych w największych elektrowniach Polski: które pracują normalnie, które są wyłączone w ramach planowanych remontów, a które trzeba było nagle wyłączyć, bo uległy awarii. Czerwonych punkcików sygnalizujących awarie przybywa. Tego lata były dni, kiedy z polskiego systemu elektroenergetycznego niespodziewanie ubywało ponad 2 tys. MW, czyli tyle, ile ma spora elektrownia. Kiedy zsumować bloki wyłączone planowo i nieplanowo, okazuje się, że każdego dnia niedostępne jest 4–6 tys. MW. To jakby wyłączyć największą Elektrownię Bełchatów. Na szczęście w czasie wakacji zapotrzebowanie na energię nieco spada i wtedy prowadzi się planowe remonty. Polski bilans energetyczny trzeszczy w szwach, bo duża część instalacji w elektrowniach, po kilkudziesięciu latach pracy, dożywa swoich dni. Awarie są jednym z tego objawów. Na dodatek te najstarsze bloki emitują do atmosfery za dużo CO2 i innych szkodliwych substancji. Przystępując do Unii, w traktacie akcesyjnym zobowiązaliśmy się je wyłączyć. Kilka razy odwlekaliśmy ten moment, ale dalej już nie można. Do 2016 r. trzeba będzie wyłączyć instalacje o mocy 3,8 tys. MW, a do 2020 r. blisko 5 tys. MW. Ratunkiem jest modernizacja istniejących instalacji tam, gdzie to możliwe. Tylko Polska Grupa Energetyczna wyda na to 16 mld zł do 2020 r. Polskie Sieci Elektroenergetyczne, odpowiadające za funkcjonowanie systemu elektroenergetycznego, przygotowują się już na sytuacje kryzysowe wynikające z deficytu mocy, m.in. poprzez przetargi na „negawaty”. Duzi odbiorcy energii zobowiązują się w sytuacji szczytowego zapotrzebowania wyłączyć najbardziej energochłonne instalacje. Za te wyłączone megawaty (czyli negawaty) otrzymają od operatora wynagrodzenie. Ten zaś doliczy je do rachunku za przesył energii wszystkim odbiorcom. Są to jednak rozwiązania doraźne. Dla wszystkich jest oczywiste, że konieczna jest budowa nowych bloków. Kto ma je budować? Jak i za co? – Kilka tygodni temu Ministerstwo Gospodarki przekazało do konsultacji projekt „Polityki energetycznej Polski do 2050 r.”. To kolejny już dokument opisujący, w jakim kierunku powinien zmierzać nasz kraj, by zagwarantować sobie bezpieczeństwo energetyczne, a jednocześnie by energetyka była przyjazna dla środowiska i niezbyt nadwerężająca budżety konsumentów. Zaletą tego typu wizji jest ich ogólny charakter i łatwość budowania scenariuszy spełniających życzenia wszystkich zainteresowanych. Łatwo jest napisać, że węgiel będzie naszym głównym gwarantem bezpieczeństwa energetycznego, bo takich gwarancji oczekują dziś górnicy. Trudniej zagwarantować inwestorowi opłacalność budowy elektrowni węglowej. Bo pytanie o opłacalność takiej inwestycji wymaga choćby wiedzy, co będzie z cenami uprawnień do emisji CO2? Elektrownie muszą je kupować na rynku, dzisiejsze ceny to 5–6 euro/t (produkcja 1 MWh w nowej elektrowni węglowej powoduje emisję ok. 900 kg CO2). Komisja Europejska ma plan wymuszenia wzrostu cen CO2 po to, by podnieść konkurencyjność droższych, ale mniej emisyjnych technologii, zwłaszcza ze źródeł odnawialnych. Czy KE w nowym składzie będzie taka rygorystyczna? Tego na razie nie wie nikt. Nie wiadomo też, co będzie z cenami węgla. Polskie górnictwo węgla kamiennego jest w opłakanym stanie, co wynika z wielu przyczyn: trudnych warunków geologicznych, błędów w zarządzaniu, wysokich kosztów i astronomicznego udziału w nim płac. Górnicy oczekują, że energetyka weźmie ich na utrzymanie z dobrodziejstwem inwentarza. Nie tylko kupując węgiel po opłacalnych dla górników cenach, ale w sensie bardziej dosłownym. Powtarzane są propozycje przejęcia kopalń węgla kamiennego przez koncerny energetyczne. Wszystko pod hasłem troski o bezpieczeństwo energetyczne. Energetycy bronią się przed takim mariażem. – Zadaniem energetyki jest zapewnienie pewnych dostaw taniej energii, bo od tego zależy konkurencyjność gospodarki. Dlatego potrzebuje wiarygodnego partnera, który na czas dostarcza węgiel dobrej jakości i po konkurencyjnych cenach. Stoimy na stanowisku, że proces naprawczy spółek węglowych należy traktować poważnie. PGE jednak nie jest zaangażowana w przejmowanie kopalń węgla kamiennego – przekonuje prezes zarządu Polskiej Grupy Energetycznej, Marek Woszczyk. – Jednym ze sposobów rozwiązywania energetycznej kwadratury koła może być stworzenie rynku mocy, czyli wprowadzenie systemu wynagradzania nie tylko za wyprodukowaną energię, ale również za udostępnienie mocy, czyli za gotowość do jej wytworzenia na polecenie operatora systemu energetycznego. Bo w energetyce jest trochę jak na wojnie: liczą się nie tylko dywizje na froncie, ale także te w odwodzie. Im bardziej polityka energetyczna Unii stawia na odnawialne źródła energii (OZE), tym ważniejsze są odwody w źródłach konwencjonalnych. Bo wiatr raz wieje, raz nie, Słońce zasilające ogniwa fotowoltaiczne też bywa zawodne. Każdy megawat OZE musi mieć konwencjonalnego dublera, który w razie problemów go zastąpi. A z dublerami mamy coraz większy kłopot. Ktoś musi budować nowe elektrownie i utrzymywać je w pogotowiu, nie wiedząc, ile energii i kiedy wytworzy oraz po jakiej cenie ją sprzeda. Dla inwestora i banku mającego sfinansować takie przedsięwzięcie to ruletka. – Przekonanie, że OZE w całości zastąpią energetykę konwencjonalną to mit. Im więcej OZE, tym więcej droższych konwencjonalnych źródeł – wyjaśnia prezes Urzędu Regulacji Energetyki Maciej Bando. Widać już wyraźnie, że bez stworzenia jasnych mechanizmów wzajemnych rozliczeń nie da się ułożyć energetyki na nowo. Będzie to wymagało stworzenia kolejnych mechanizmów regulacyjnych, które kontrolować będzie musiał prezes URE. – Czekamy na sygnał ze strony ministra gospodarki oraz PSE odpowiedzialnych za bezpieczeństwo energetyczne, że rynek mocy jest potrzebny. Deklaruję pełną współpracę przy wprowadzaniu nowych rozwiązań – mówi prezes Bando. Mimo braku ostatecznych rozwiązań prawnych kilka koncernów energetycznych kontrolowanych przez Skarb Państwa uznało, że nie ma co czekać. Pierwsze nieśmiałe zmiany (np. wprowadzenie operacyjnej rezerwy mocy) uznały za sygnał, w którą stronę zmierza rynek, i ruszyły z gigantycznymi inwestycjami w nowe moce z węgla, a więc w najbardziej nielubiany w Unii typ energetyki. Dotyczy to zwłaszcza PGE i elektrowni Opole oraz Grupy ENEA i bloku w Kozienicach. – Nie czekaliśmy na wprowadzenie rynku mocy, bo z naszych wyliczeń i symulacji wynika, że będzie to i tak opłacalna inwestycja – przekonuje prezes zarządu ENEA SA Krzysztof Zamasz.   – Cała Europa biedzi się, jak rozwiązać problem, który sama sobie stworzyła. Jak pogodzić wolny rynek energii z rozmaitymi nierynkowymi rozwiązaniami? Największy kłopot jest dziś szczególnie z systemami wsparcia, czyli subsydiowania produkcji energii w zależności od stosowanej technologii. Dotyczy to przede wszystkim źródeł odnawialnych, ale nie tylko. Chodzi o administracyjne poprawianie opłacalności jednego typu produkcji i obniżanie jej w innych. Wieloletnia wojna o ustawę o OZE (trafiła wreszcie do Sejmu) jest przykładem, jak destabilizujący jest to mechanizm. Do walki stają bowiem przedstawiciele różnych technologii energetycznych. O każdą złotówkę wsparcia walczą między sobą nawet przedstawiciele OZE. Kogo państwo powinno bardziej wspierać: właścicieli wiatraków na lądzie czy tych, którzy chcą je stawiać na morzu? Nakręcać koniunkturę na panele fotowoltaiczne czy na biomasę? I jak długo? – Energia elektryczna jest towarem, bez którego dziś trudno sobie wyobrazić życie, ale musi być produkowana na bieżąco, bo nie ma efektywnych sposobów jej magazynowania (poza elektrowniami szczytowo-pompowymi). Każde państwo stara się wpływać na swoje firmy elektroenergetyczne i wspierać je, korzystając z narzędzi politycznych, prawnych i ekonomicznych. Jeśli jednak t