Partyjne rozgrywki w stolicy

Kiedy 27 stycznia 1990 r. gabinet prezydenta Warszawy objął Stanisław Wyganowski (rządził w latach 1990–94), wszyscy mieli poczucie symboliki tej chwili. Jego poprzednik Jerzy Bolesławski, działacz PZPR średniego szczebla, formalnie miał pełnić władzę w stolicy jeszcze przez trzy dni, ale zwolnił biurko, bo tego wymagała logika wydarzeń. Stare czasy ustępowały miejsca nowym. Nowy prezydent Warszawy miał 71 lat, siwe włosy, charakterystyczne wąsy i nienaganne maniery. Po kilku dekadach rządów w stolicy partyjnych aparatczyków, ten dystyngowany i niemłody już pan rozpoczął sztafetę demokratycznie wybranych prezydentów miasta, chociaż sam został desygnowany nie przez mieszkańców Warszawy, ale ówczesnego premiera Tadeusza Mazowieckiego. Dopiero po pół roku tę nominację usankcjonowały wybory samorządowe. Obowiązująca ordynacja nie przewidywała wówczas bezpośredniej elekcji prezydentów miast. Stanisława Wyganowskiego wskazało Zgromadzenie Wyborcze Warszawy – konwent stołecznych radnych. Tak zaczęto zapisywać karty najnowszej historii stolicy, pełnej sporów, konfliktów i walki nie tylko o interesy lokalne, ale też polityczne, bo wiadomo: kto rządzi państwem, ten chce mieć wpływ na stolicę. Od ustawy do ustawy W 1990 r. odrodził się w Polsce samorząd, w marcu ogłoszono odpowiednią ustawę, ale nie objęła stolicy, bo uznano, że Warszawa potrzebuje odrębnego aktu prawnego. Wśród parlamentarzystów nie było zgody, jaki powinien być nowy ustrój tego miasta. Trwały spory, czas uciekał, posłowie pracowali pod presją zbliżających się wyborów samorządowych. Ustawę o Warszawie ogłoszono w końcu zaledwie dziewięć dni przed wyborami lokalnymi – 18 maja 1990 r. Znany warszawski samorządowiec dr Lech Królikowski, były burmistrz Ursynowa (dzisiaj przewodniczący rady Ursynowa, członek lokalnego komitetu Nasz Ursynów wspierającego burmistrza Piotra Guziała w staraniach o odwołanie prezydent stolicy Hanny Gronkiewicz-Waltz), tak w jednym z artykułów opisał sytuację osób startujących do pierwszego demokratycznie wybieranego stołecznego samorządu: „Nie wiedzieli, do jakich rad kandydują i jakie uprawnienia te rady będą miały”. To był pierwszy, ale, jak spostrzegł Królikowski, nie ostatni dowód braku pomysłu na politykę warszawską i wobec Warszawy. Stworzono ustrój polegający na związku komunalnym. Stolica miała się składać z siedmiu równoprawnych dzielnic-gmin. Powstała rada miasta i siedem rad dzielnicowych. Ustawodawcy dość utopijnie zakładali, że samorządy dzielnicowe przyjmą za priorytet dobro całego miasta – tak się nie stało. Dzielnice-gminy biły się o własne plany zagospodarowania przestrzennego i wyszarpywały z budżetu pieniądze. W stolicy zapanowały chaos i stagnacja. Szybko zrozumiano, że z taką ustawą miasto nie będzie się rozwijać, podjęto prace nad nową konstytucją Warszawy. Uchwalono ją 25 marca 1994 r. Nowa ustawa o Warszawie jako związku gmin (potem dodano „obligatoryjnym”, bo obawiano się rokoszu zbuntowanych samorządów) stworzyła gminę Centrum i 10 gmin z tzw. wianuszka wokółwarszawskiego. Na czele tego organizmu stał zarząd, którego przewodniczący był jednocześnie burmistrzem gminy Centrum i prezydentem Warszawy. Został nim Marcin Święcicki (1994–99), wówczas prominentny działacz Unii Wolności. Wspomina dzisiaj, że zanim został wybrany, radni zawierali dziwne sojusze, panował impas wyborczy. Na fotel prezydenta kandydowali m.in. Michał Boni i Piotr Nowina-Konopka, obaj nie dostali wystarczającej liczby głosów. Łącząca wiele partii i partyjek Prawica Razem dogadała się w końcu z SLD i na prezydenta wybrano sędziego Mieczysława Bareję (od 1990 r. przewodniczącego Okręgowej Komisji Wyborczej w Warszawie). Dochodziło do gorszących awantur, bo ta sama nieformalna koalicja nie godziła się na wiceprezydentów proponowanych przez Bareję i Warszawie groził zarząd komisaryczny. Prezydent Bareja trwał na stanowisku – bo trudno powiedzieć, aby rządził stolicą – przez miesiąc. Odwołano go, bo Unia Wolności zawarła koalicję z SLD, który, jak widać z powyższego, był w stolicy partią obrotową, wchodzącą w sojusze niepasujące do lewicowego etosu tego ugrupowania. Na gruncie warszawskim SLD był odpowiednikiem PSL w skali kraju. Marcin Święcicki rządził miastem do 1999 r. Mówi dzisiaj, że ówczesny ustrój stolicy miał liczne zalety. – Poszczególne gminy dostały duży margines samodzielności, mogły się dynamicznie rozwijać. Decentralizacja była dla nich szansą. Na przykład Białołęka, wcześniej traktowana jako rezerwowy teren stolicy, zrobiła własny plan zagospodarowania, zaczęła ściągać podatki, jej budżet wzrósł czterokrotnie. Ale dr Lech Królikowski dostrzegał w ówczesnym ustroju Warszawy więcej minusów niż plusów. Zauważył, że w ustawie nie używano już określenia dzielnica-gmina. Zostały same gminy, co według niego było przyzwoleniem ustawodawcy na dezintegrację miasta. Warszawa – Kraj Rad Miasto nie zostało zdezintegrowane, ale zmieniło się w nieformalną federację gminnych rad. Rady gmin z najważniejszą radą gminy Centrum, a do tego rada miasta Warszawa. Każda z nich domagała się pełni władzy i nie zamierzała ustępować pola. Pieniądze i decyzje były po stronie rady Centrum, ambicje po stronie radnych warszawskich. Mieli też jeden mocny argument, bo to od nich zależało przekazanie gminom władzy nad niektórymi przedsiębiorstwami komunalnymi. Zanosiło się na długotrwały i bolesny w skutkach pat, dlatego Marcin Święcicki uzgodnił z burmistrzami gmin projekt poprawki ustawy warszawskiej. Przewidywał, że zamiast rady Warszawy powoła się konwent burmistrzów i przewodniczących rad wszystkich 11 gmin tworzących stolicę. – Rada Warszawy natychmiast przedstawiła własny projekt znoszący samodzielność gmin – mówi Święcicki. Oba projekty ostatecznie przepadły. W 1998 r. dodatkowy bałagan w stolicy wprowadziła ustawa o reformie administracyjnej kraju. W Warszawie powstał powiat z własną radą. Mieszały się kompetencje prezydenta miasta z uprawnieniami starosty powiatowego. Zanim uporządkowano sprawy administracyjne, w warszawskich samorządach zasiadało 720 radnych (dzisiaj jest ich 469), ich diety pożerały dziesiątki milionów złotych. Radni kłócili się w lokalnych samorządach, ale prawdziwą władzę mieli burmistrzowie i prezydent miasta. Chociaż w gminach warszawskich władzę sprawowały różne ugrupowania – na przykład w Ursusie ZChN, na Ursynowie Unia Wolności, w Wawrze prawica, na Białołęce lokalny komitet wyborców – to prezydent miasta jakoś dogadywał się z burmistrzami. – Prezydent Wyganowski skarżył się kiedyś, że za jego czasów inwestorzy krążyli nad Warszawą, ale nie lądowali, bo nie mógł zmusić burmistrzów do współpracy na rzecz miasta jako całości – opowiada Marcin Święcicki. – Za moich czasów zaczęli lądować. Boom inwestycyjny drugiej połowy lat 90. zmienił stolicę w plac budowy: centra handlowe, kompleksy biurowe, osiedla mieszkaniowe, nowe hotele. Za kadencji Święcickiego otwarto pierwszą linię metra, zaczęto budowę mostu Świętokrzyskiego i przygotowano front robót pod budowę mostu Siekierkowskiego. Za swoją porażkę Marcin Święcicki uważa nieudane podejście do budowy wielkiego kompleksu rozrywkowego na Bemowie, zwanego wtedy Parkiem Jacksona (jednym z inwestorów miał być sam Michael Jackson). Warszawscy prezydenci jak sztafetową pałeczkę przekazywali sobie inwestycje miejskie i ich plany. Żaden nie zostawił po sobie projektu wykonanego w jednej kadencji od pomysłu do wykończenia pod klucz. W tym sensie można mówić o ciągłości stołecznej władzy niezależnie od barw politycznych. Nawet idea przypisywanego wyłącznie Lechowi Kaczyńskiemu (prezydent Warszawy w latach 2002–05) Muzeum Powstania Warszawskiego pojawiła się znacznie wcześniej, jeszcze za prezydentury Stanisława Wyganowskiego. Prezydent Święcicki chciał muzeum umiejscowić w odbudowywanym przez firmy komercyjne Pałacu Saskim, ale nie zgodziła się na to ówczesna rada Warszawy. Mosty i trakty komunikacyjne rozpoczynane za kadencji jednego kończono pod rządami następcy. Mosty stoją, afera upadła Prezydent Paweł Piskorski (1999–02) uważa, że ciągłość władzy to konieczność, bo miasta nie zmieniają się w jednej kadencji, to procesy długotrwałe. – O ile w procesach inwestycyjnych można mówić o pewnej konsekwencji kolejnych władz Warszawy, to za czasów Lecha Kaczyńskiego przerwano ciągłość, nazwę to, świadomości politycznej – mówi Piskorski. – Wcześniej prezydenci spotykali się, wymieniali doświadczeniami. Ja zapraszałem Wyganowskiego i Święcickiego. Mój następca Wojciech Kozak (2002 r.) zapraszał wszystkich poprzedników. Lech Kaczyński zaprzestał tego obyczaju. To było ideowe zerwanie z przeszłością. Chciał pokazać, że od niego zaczyna się nowa epoka. Hanna Gronkiewicz-Waltz (prezydent od 2006 r.) już dawnego obyczaju nie przywróciła. Paweł Piskorski, który prezydentem miasta został z ramienia Unii Wolności, a potem należał do PO, dzisiaj jest największym krytykiem Platformy. Stoi na czele praktycznie nieuczestniczącego w życiu politycznym Stronnictwa Demokratycznego i przynajmniej w tej jednej sprawie pozostaje w nieformalnym sojuszu z PiS, jednocześnie nie zostawiając suchej nitki na rządach tej partii w Warszawie za czasów Lecha Kaczyńskiego. Podobnie jak liderzy PiS i grupa skupiona wokół burmistrza Ursynowa Piotra Guziała, domaga się odwołania Hanny Gronkiewicz-Waltz. – Ona idzie po linii najmniejszego oporu – twierdzi. – Sięga po środki z budżetu państwa, bo boi się ataków, jeżeli wchodziłaby w inwestycje w ramach partnerstwa prywatno-publicznego. Piskorski przypomina, że kiedy Gronkiewicz-Waltz po raz pierwszy kandydowała na fotel prezydenta stolicy w 2002 r., w programie wyborczym umieściła jego projekt finansowania drugiej linii metra ze środków prywatnych. A kiedy doszła do władzy, zrezygnowała z tego. On sam, jak mówi, nie miał komfortu finansowego, pomagającego dzisiejszym władzom miasta. Wówczas budżet