Odwilż na linii Pekin–Watykan

Mocno drgnęło w stosunkach Watykanu z Pekinem. Może dojdzie nawet do przywrócenia stosunków dyplomatycznych, zerwanych w odległym 1951 r., w epoce przewodniczącego Mao. Byłby to wielki sukces papieskiej dyplomacji, spełnienie marzeń papieży Jana Pawła II, Benedykta XVI i samego Franciszka. Watykan ma formalne stosunki z tajwańską Republiką Chińską, uznawaną przez komunistów za zbuntowaną prowincję. Musiałby zatem zapewne je zerwać, bo Chiny Ludowe nie życzą sobie, aby jakieś państwo utrzymywało pełne relacje dyplomatyczne z obu państwami chińskimi jednocześnie. Obecny szef watykańskiej dyplomacji kard. Pietro Parolin pod koniec sierpnia dał do zrozumienia w przemówieniu we włoskim seminarium duchownym w Pordenone, że istnieje nadzieja na otwarcie nowego rozdziału w relacjach Watykanu z komunistycznymi Chinami. Wiadomo, że od kwietnia działa specjalna grupa robocza, która nad tym pracuje. Spekuluje się, że może dojść do uregulowania trudnej sprawy „patriotycznego”, czyli kontrolowanego przez władze chińskie, stowarzyszenia chińskich katolików, namiastki Kościoła lokalnego, zrzeszającego ok. 5 mln wiernych. To mniej więcej połowa obywateli chińskich uważających się za katolików. Reszta praktykuje w nielegalnym „Kościele domowym” uznającym kościelne zwierzchnictwo papieża. Grożą im za to surowe kary. Chiny mają obsesję na punkcie suwerenności. Nie godzą się, by jakikolwiek zagraniczny przywódca był zwierzchnikiem jakiejś grupy obywateli ChRL, nawet tylko duchowym. Z tego powodu od wielu lat bojkotują Dalajlamę, który zabiega o respektowanie praw kulturowych Tybetańczyków. Papież Franciszek ma słabość do kultury chińskiej. Mówił o tym w wywiadzie dla hongkońskiej gazety „Asian Times” we wrześniu ub.r. W swoim przesłaniu do narodu i władz ChRL, bo tym był w istocie wywiad, Franciszek apelował, by Chiny czerpały ze swej historii, kultury i mądrości siłę do włączenia się w dzieło budowy wspólnej, bezpiecznej i pokojowej przyszłości świata. Zaznaczył, że błąd Jałty, kiedy mocarstwa sprzymierzone po zwycięstwie nad Hitlerem dzieliły powojenny świat na strefy wpływów, nie powinien się powtórzyć. Dziś nie wolno dzielić globalnego tortu na kawałki. Na koniec rozmowy Franciszek złożył przewodniczącemu ChRL Xi Jinpingowi życzenia z okazji chińskiego Nowego Roku. Słabość do Chin Słabość papieża z Argentyny do Chin wiąże się z początkiem jego kościelnej kariery. Biograf Franciszka Austen Ivereigh (zob. POLITYKA 1) pisze, że w 1959 r., gdy młody Bergoglio był jeszcze w jezuickim nowicjacie, zetknął się z ojcem Pedro Arrupe, późniejszym wieloletnim zwierzchnikiem zakonu. Arrupe był wtedy na misji w Japonii; pokazał współbraciom film dokumentalny o zrzuceniu bomby atomowej na Hiroszimę. Opowiedział o wielowiekowej misji jezuickiej we wschodniej Azji, w tym w Chinach (zob. POLITYKA 52/10). Historia zafascynowała przyszłego papieża do tego stopnia, że poprosił Arrupe, aby pamiętał o nim jako potencjalnym misjonarzu w Chinach. Usłyszał, że ma studiować filozofię i zgłosić się w odpowiednim czasie. Ostatecznie Jorge Bergoglio nie został misjonarzem w Chinach, tylko papieżem. Za to zdobył narzędzia pomagające spełnić jego chińskie marzenie na skalę bez porównania szerszą. Watykański sekretarz stanu kard. Parolin rozwinął temat nowego rozdziału w stosunkach z Chinami w rozmowie z katolickim dziennikiem włoskim „Avvenire”. Dyplomata podkreślił, że chodzi o to, by chińscy katolicy mogli współtworzyć z innymi obywatelami harmonijne społeczeństwo. Nie ma mowy o jakimś pakcie Watykanu z Pekinem ponad głowami wiernych w Chinach. Chodzi o ułatwienie im praktykowania wiary i doprowadzenie do porozumienia między obu odłamami katolików chińskich. Co bardzo wymowne, kościelny dostojnik zaznaczył, że w Chinach w istocie nie ma dwóch różnych Kościołów rzymskokatolickich, tylko są dwie wspólnoty wiernych, którzy pragną tego samego: żyć w pełnej komunii z następcą apostoła Piotra. A pragnieniem Stolicy Świętej jest, aby doszło między nimi do pojednania w duchu trwającego właśnie kościelnego Roku Miłosierdzia. A konkretnie? Konkretnie chodzi przede wszystkim o sprawę biskupów wyświęconych w „Kościele patriotycznym” bez zgody papieża, co jest złamaniem kościelnego prawa, ale odpowiada interesom politycznym kierownictwa chińskiej partii komunistycznej. Biskupów jest ośmiu, w tym trzech ekskomunikowanych. Na dodatek są w tej ósemce tacy, którzy mają dzieci i stałe partnerki. Doniosła o tym w lipcu agencja Reutera, która sugeruje, że Franciszek może w akcie miłosierdzia ułaskawić owych ośmiu biskupów. Kryzys byłby zażegnany. Według oficjalnych danych chińskich katolicy w ChRL są pod duszpasterską opieką 110 biskupów. Większość ma akceptację władz komunistycznych. Około 30 pozostaje lojalnymi wobec papieża i pracuje w „Kościele domowym” nieuznawanym przez władze. Z perspektywy prawa kościelnego status biskupów zaaprobowanych przez komunistów wydaje się niejasny. Część z nich poprosiła papieża o błogosławieństwo i je otrzymała. Ale wspomnianych ośmiu, wybranych przez zgromadzenie „Kościoła patriotycznego”, Watykan uważa za niekanonicznych, bo nie mają papieskiej zgody na pełnienie urzędu. Ułaskawienie tej ósemki byłoby gestem dobrej woli. Ale gestem wysoce dyskusyjnym. Przelot nad Chinami Odprężenie w stosunkach z Chinami ma w Kościele przeciwników. Niechętna mu jest ponoć specjalna komisja do spraw chińskich, powołana za pontyfikatu poprzednika Franciszka. Prawda czy nieprawda, komisja nie ma dziś w Watykanie wiele do powiedzenia. W ramach zabiegów o odwilż dyplomacja watykańska podjęła też próbę doprowadzenia do spotkania obecnego papieża z przewodniczącym Xi podczas sesji Zgromadzenia ONZ we wrześniu ub.r. Obaj przywódcy wygłaszali przemówienia z tej okazji. Franciszek powiedział mediom, że chciałby pojechać do Chin. Gdy w 2014 r. przelatywał nad Chinami w drodze do Korei Południowej (Pekin po raz pierwszy w historii zgodził się na przelot papieskiego samolotu nad Państwem Środka), wysłał Xi telegram z pozdrowieniami. Do spotkania w Nowym Jorku ostatecznie nie doszło, ale sygnał został wysłany. Odprężenie dałoby Kościołowi możliwość wpłynięcia na poprawę sytuacji chińskich katolików, a Pekinowi szansę na sukces wizerunkowy. A jednak opór, i to po obu stronach, trwa. Twardogłowi komuniści obawiają się umocnienia chińskiego katolicyzmu jako jakiejś ideologicznej konkurencji. W wielu gremiach katolickich sprzeciw wywołuje milczenie Franciszka o nieustających prześladowaniach katolików i chrześcijan innych konfesji (ich liczbę szacuje się w sumie na ok. 70 mln). Krytycy odbierają je jako przyzwolenie na łamanie praw ludzkich i religijnych w komunistycznych Chinach. Co gorsza, represje wcale nie ustają. Z jednej strony Pekin prowadzi grę dyplomatyczną z Watykanem, przyjmuje kościelne delegacje wysokiego szczebla, chwali kard. Parolina za przemówienie w Pordenone, nie zaprzecza, że idzie ku poprawie stosunków. Z drugiej nasyła buldożery na katolic