Co czeka USA pod rządami Donalda Trumpa

Donald Trump najwyraźniej ma kłopoty z decyzją, czy chce być hotelarzem czy prezydentem USA. Nie widzi przeszkód, aby obie funkcje łączyć. Na zdumiewającej konferencji prasowej na 9 dni przed inauguracją pochwalił się światu, że jako jedyny na naszej planecie dałby radę jednocześnie zarządzać biznesem i Stanami Zjednoczonymi. Z dumą zakomunikował, że właśnie zrezygnował z transakcji na 2 mld dol., choć nie musiał. Po raz kolejny dyskredytował amerykańskie agencje wywiadu. Obawy budzi i to, co wiemy o Donaldzie Trumpie, i to, czego o nim nie wiemy. Wiemy na przykład, że był zawsze niezmiernie z siebie zadowolony, a zwycięstwo w wyborach tylko to samouwielbienie spotęgowało. Niewiele wskazuje, aby to się zmieniło, skoro Trumpa nie interesują regularne informacje wywiadu, bo – jak powiedział – sam jest mądry („I don’t need it. I’m smart”). A wciąż na przykład nie wiemy, czy zamierza pracować dla Ameryki czy dla własnej fortuny. „Sprzedaj biznes, a nie prezydenturę, Panie Trump” – to tytuł komentarza redakcyjnego „New York Timesa”. Nie rezygnując ze swych udziałów w biznesie, Trump ewidentnie gwałci konstytucję – do jego kieszeni będzie nieustannie płynąć strumień pieniędzy od obcych podmiotów, w tym rządów. Reklamuje się jako wirtuoz transakcji w świecie, który potrzebuje stabilnych relacji. Łamie przyjęte standardy i z nieskrywaną satysfakcją pokazuje przy każdej okazji środkowy palec tzw. politycznej poprawności. Zaprzysiężenie 20 stycznia nieprzewidywalnego narcyza o autorytarnych zapędach na stanowisko prezydenta USA skłania ku pytaniu, które jeszcze niedawno wydawało się rodem z science fiction: czy amerykańska demokracja jest zagrożona? Ryzyko przemocy Wedle Juana José Linza, wybitnego hiszpańskiego badacza totalitaryzmu i autorytaryzmu, antydemokratycznych polityków cechuje niezdolność do bezwarunkowego odrzucenia przemocy, gotowość do ograniczenia wolności obywatelskich i odmowa do przyznania legitymacji wybranym rządom. Donald Trump spełnia wszystkie te cechy. W czasie kampanii wyborczej zachęcał swych zwolenników do stosowania przemocy wobec oponentów, torturowania rodzin terrorystów, obiecywał postępowanie karne wobec Hillary Clinton, straszył sądem nieprzychylne mu media i wreszcie otwarcie mówił, że w przypadku porażki nie wyklucza kwestionowania wyborczego werdyktu. Po zwycięstwie twierdził, że w głosowaniu powszechnym dostał mniej głosów niż rywalka, bo miliony głosowały nielegalnie, choć nie ma na to żadnych dowodów. Jednocześnie kwestionował raporty CIA i FBI o mieszaniu się Rosji w amerykańskie wybory. Gdy Barack Obama nałożył za to sankcje na Moskwę, Trump nie omieszkał tego skrytykować i powiedzieć, że są sprawy ważniejsze, zaś Rosjanie pospieszyli z zapewnieniem, że przyszły prezydent sankcje te odwoła. Jak napisał w „NYT” Nicholas Kristof: „Nigdy nie przypuszczałem, że kiedykolwiek ujrzę spór między amerykańskim wywiadem i morderczym obcym dyktatorem, w którym amerykański przywódca weźmie stronę dyktatora”. Trump to pierwszy polityk o ciągotach autorytarnych, który we współczesnej historii Ameryki został wybrany na prezydenta. Nie oznacza to koniecznie, że Amerykanie nagle zapałali miłością do autorytarnego przywódcy, choć część społeczeństwa demonstrowała wcześniej takie ciągoty. Zwycięstwo Trumpa wynika głównie z fiaska instytucjonalnych filtrów, które – jak zakładano – uchronią Amerykę przed ekstremistami, takich filtrów, jak media i proces nominacji przez główne partie. Choć u wielu Amerykanów myśl o nowym lokatorze Białego Domu budzi niesmak, a nawet obrzydzenie, to ich obawy tłumi przekonanie, że amerykański system zawiera w sobie wystarczające bariery instytucjonalne, aby powstrzymać prezydenta przed działaniami niezgodnymi z konstytucją. Coraz częściej jednak pojawiają się ostrzeżenia przed nadmierną wiarą w stabilność amerykańskiej demokracji. Konstytucja sama przez się nie gwarantuje trwałej demokracji, czego w bolesny sposób doświadczyło wiele krajów Ameryki Łacińskiej. Jej liderzy sięgnęli na początku XIX w. po model konstytucji USA, co nie uchroniło ich krajów przed chaosem. Planowa ignorancja Niepokój, czasem oburzenie, kiedy indziej wzruszenie ramion budzą nominacje na kluczowe stanowiska. Główny doradca Trumpa do spraw strategii Steve Bannon to człowiek określany jako najbardziej niebezpieczny polityczny manipulator w Ameryce. Postawienie jednego przyjaciela Putina na czele dyplomacji (Rex Tillerson), a drugiego na czele Rady Bezpieczeństwa Narodowego (gen. Michael Flynn), oddanie ministerstwa energetyki przeciwnikowi istnienia tego resortu (Rick Perry), nominacja prawnika, który swą karierę budował na zwalczaniu agencji ochrony środowiska (Scott Pruitt), na jej sternika, rodzą wrażenie, że Trump drwi z systemu, zachowuje się bardziej jak mały Zyzio grający reszcie na nosie – no i co możecie mi zrobić? Równie zaskakujące – i nieprzypadkowe – były dotychczasowe wypowiedzi Trumpa dotyczące broni nuklearnej. Jako prezydent elekt potwierdził zdumiewającą ignorację w tej materii. Jako naczelny dowódca Trump ma osobistą kontrolę nad ogromnym potencjałem nuklearnym USA – liczącym około 4,5 tys. pocisków – który może być uruchomiony w ciągu kilku minut. Jedyny liczący się rywal to Rosja. Nie wiadomo, co Trump ma na myśli – jeśli cokolwiek – gdy mówi o rozbudowie atomowego arsenału. Czy rozumie, że realizacja jego pomysłu oznaczałaby pogwałcenie istniejących porozumień i równałaby się odwróceniu trendu redukcji atomowego arsenału, jaki zapoczątkowały porozumienia Reagana i Gorbaczowa? Ponadto, gdyby USA weszły na ścieżkę nowego wyścigu zbrojeń – czego można by oczekiwać od Chin, Pakistanu, Indii czy Korei Północnej? Mgliste były także zapowiedzi gospodarcze nowego prezydenta – często ze sobą sprzeczne i niekonsekwentne, na bakier z arytmetyką, czasem wręcz niedorzeczne, ale taka była uroda jego kampanii. Populistycznym obietnicom, które uwiodły wystarczająco wielu wyborców, towarzyszyły ataki na elitę finansową Ameryki. Jak na ironię w jego drużynie miliarderów, milionerów i generałów roi się od ludzi z Goldman Sachsa – firmy, na której Trump nie zostawił w kampanii suchej nitki i konszachty z którą wytykał swej rywalce. Póki co wartość tej firmy od elekcji Trumpa wzrosła o 26 mld dol. Nieznane terytorium Elektorat Trumpa jest pełen nadziei i entuzjazmu. Spora jego część to ludzie, którzy poczuli się porzuceni. Słowa Trumpa były dla wielu z nich niczym balsam na gniew i gorycz, podobnie jak wybór Obamy poprawił samopoczucie Afroamerykanów i Latynosów. Krytyka jego poczynań nie odbierze Trumpowi siły, jaką zyskał i nadal zyskuje, przyłączając się do ich gniewu. Ale co się stanie, gdy ich rozczaruje? Odnowi poczucie zdrady i niezadowolenia? Na kogo spadnie odium goryczy? Czy wówczas umocni się radykalna prawica, z hasłami ultranacjonalistycznymi? Czy pojawi się lider jeszcze bardziej bezkompromisowy? Stany dostają zatem prezydenta o wyraźnie antyliberalnych skłonnościach. W klimacie, który takim skłonnościom sprzyja. Choć nadal dominuje wiara, że amerykańska demokracja poradzi sobie w normalnych warunkach z takim wyzwaniem, to mniej pewne jest, czy dałaby sobie z nim radę w sytuacji kryzysu – poważnego ataku terrorystycznego, wojny czy masowych protestów, a żadnego z takich scenariuszy nie można wykluczyć. Trump w Białym Domu oznacza także, że Ameryka wkracza na terytorium poprzednio nieznane, bo inaczej niż w przeszłości rozkładają się relacje władzy. Teoretycznie republikanie znaleźli się w wymarzonej sytuacji: kontrolują Biały Dom i obie izby Kongresu. Lecz program Trumpa, jeśli takowy istnieje, w wielu kwestiach może się różnić od tradycyjnych priorytetów partii, jaką nominalnie reprezentuje. Trump zdobył nominację republikanów bez pomocy, a nawet wbrew partyjnej maszynerii. Wiele go dzieli od głównego nurtu partyjnego. Większość republikanów to zwolennicy wolnego handlu. Trump opowiada się za protekcjonizmem. Dzisiejsi republikańscy liderzy w Kongresie od dawna zabiegali o reformę systemu ubezpieczeń społecznych. Trump obiecywał w tej akurat dziedzinie bronić status quo. Spiker Izby Reprezentantów wspierał reformę systemu imigracji, tworzącą nielegalnym imigrantom ścieżkę do uzyskania obywatelstwa. Trump wzywa do masowej deportacji. Pełna zgoda między Trumpem a liderami republikanów dotyczy cięć podatków, zwłaszcza dla korporacji i najbogatszych, utrupienia Obamacare i obsady Sądu Najwyższego konserwatystami. Co się jednak stanie tam, gdzie nie ma zgody? Wielu jego zwolenników chce, aby zerwał z ideologią establishmentu i poszedł ostro na prawo. Ale niektórzy republikanie nie mogą zignorować wyborców o poglądach bardziej umiarkowanych, bo to może ich kosztować reelekcję. Stąd potrzeba delikatnego balansowania i kompromisów. Czy Trump będzie forsował swoje pomysły, wymusz