Black Friday w „Polityce”

Rabaty na prenumeratę cyfrową do -50%

Subskrybuj
Świat

Wszystkie rewolucje Ukrainy. Ta wojna to więcej niż obrona przed Rosją

Demontaż symboliki ZSRR z Pomnika Ojczyzny w Kijowie. 1 sierpnia 2023 r. Demontaż symboliki ZSRR z Pomnika Ojczyzny w Kijowie. 1 sierpnia 2023 r. Ukrinform / ABACA / Abaca Press / Forum
Większość Ukraińców niedawno stwierdziła, że w 1991 r. ich kraj nie odzyskał niepodległości, a współczesna Ukraina jest kontynuacją Ukraińskiej Republiki Ludowej. Co innego sądzą walczący z rosyjskim najeźdźcą anarchiści.

Ukraińska obrona przed rosyjską agresją to więcej niż zbrojna walka w obronie suwerenności. To także obrona zdobyczy Rewolucji godności lat 2013–14, zrywu, który określił cywilizacyjne i polityczne aspiracje ukraińskiego społeczeństwa. Podobnie było w rewolucyjnych latach 1917–21, kiedy kształtowała się nowoczesna ukraińska niepodległość.

Ukraina ze stolicą w Charkowie

Rok 1917 za sprawą radzieckiej historiografii pamiętany jest głównie jako czas obalenia caratu przez rewolucję lutową, a potem przewrót bolszewicki 7 listopada, zwany rewolucją październikową. W opowieści tej nie ma miejsca na odrębną zupełnie i jednocześnie przecinającą się historię rewolucyjnych ruchów w Ukrainie.

Ostatecznie wygrali bolszewicy, podporządkowując w 1921 r. Ukrainę swej władzy. By jednak skutecznie opanować ten kraj, kluczowy składnik upadłego dopiero co Imperium Rosyjskiego, wielkoruscy komuniści uznać musieli odrębność ukraińskiego narodu i ukraińskiej kultury, co wyraziło się w ustroju Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich utworzonego w 1922 r. Lenin zrezygnował z koncepcji państwa unitarnego na rzecz federacji republik mających teoretyczne prawo do wystąpienia (prawo to wykorzystała Ukraina w 1991 r., ogłaszając 24 sierpnia deklarację niepodległości).

Pierwsza dekada istnienia Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej ze stolicą w Charkowie oznaczała rzeczywiście znaczną autonomię polityczną, a zwłaszcza kulturalną, choć oczywiście w ramach ustroju komunistycznego. Mimo tej ideologicznej matrycy w Ukrainie trwało niezwykłe ożywienie w sferze kultury, polegające nie tylko na ukrainizacji instytucji publicznych, ale także rozwoju oryginalnych form literatury, teatru, sztuki, architektury. To wszystko działo się pod hasłami „do Europy!” i „z dala od Moskwy”, przypisywanymi pisarzowi Mykole Chwylowemu (choć w istocie wypowiedział je Józef Stalin w swej krytyce „chwylowyzmu”).

Nie byłoby tego wszystkiego, gdyby nie ukraiński ruch rewolucyjny lat 1917–21, zjawisko niezwykle złożone i wielonurtowe. Rewolucja społeczno-narodowa pod sztandarami Ukraińskiej Republiki Ludowej z postaciami takimi jak Mychajło Hruszewski, Wołodymyr Wynnyczenko i Symon Petlura; ukraiński nacjonalkomunizm popierający cele rewolucji październikowej, ale sprzeciwiający się imperializmowi wielkoruskich bolszewików; masowy powstańczy ruch chłopski i jego ucieleśnienie w postaci anarchokomunisty Nestora Machno, walczącego o wolność ludu z bolszewikami, petlurowcami, białą reakcją rosyjską Denikina i Wrangla oraz reakcją ukraińską spod znaku hetmana Pawła Skoropadskiego.

Czytaj też: Derusyfikacja Ukrainy. Lecą głowy Lenina i sowieckich „przyjaciół”

Dziwny etap w dziejach Ukrainy

Bo w całym tym zamieszaniu nie można też zapomnieć o dziwnym okresie od marca do grudnia 1918 r. Zawarty przez bolszewików pokój brzeski otworzył drogę do okupacji Ukrainy przez wojska niemieckie i austriackie, które w kwietniu 1918 poparły Pawła Skoropadskiego i jego zamach na Centralną Radę kierującą Ukraińską Republiką Ludową.

Nastał czas Hetmanatu – Skoropadski z jednej strony cofnął wszystkie reformy społeczne URL i nie przeciwstawiał się grabieży ukraińskich wsi z żywności przez siły okupacyjne. Z drugiej strony ustabilizował państwo, zyskał uznanie dyplomatyczne i prowadził politykę „miękkiej ukrainizacji”. Za czasów Skoropadskiego powstało wiele ważnych instytucji, jak Ukraińska Akademia Nauk, dziesiątki gimnazjów i bibliotek. Władza hetmana skończyła się jednak tuż po wojnie w listopadzie 1918 r. W grudniu wróciła Ukraińska Republika Ludowa, lata 1919–21 oznaczały nasilenie walk między wszystkimi zaangażowanymi w Ukrainie formacjami zbrojnymi.

Czytaj też: Ordery z Leninem

Taczanki i cekaemy

Ukraińska Republika Ludowa, Machnowszczyzna, Hetmanat wytworzyły własne mitologie, które w mniej lub bardziej aktywny sposób są przywoływane do dziś w ukraińskich debatach o historii i jej znaczeniu dla współczesności. W badaniach podsumowujących pierwszy rok rosyjskiej agresji na Ukrainę większość Ukraińców stwierdziła, że w 1991 r. ich kraj nie odzyskał niepodległości, a współczesna Ukraina jest kontynuacją Ukraińskiej Republiki Ludowej. Z kolei uczestniczący w walkach z rosyjskim najeźdźcą ukraińscy anarchiści niezmiennie nawiązują do Bat’ki Machno i jego dzieła, nazywając pick-upy uzbrojone w karabiny maszynowe lub wyrzutnie rakietowe taczankami – na podobieństwo machnowskich taczanek, czyli konnych dorożek uzbrojonych w cekaemy.

O ukraińskich rewolucjach lat 1917–21 rozmawiam z Agnieszką Lichnerowicz w dziesiątym odcinku podkastu „Rozumieć Ukrainę”, realizowanego przez Fundację TOK FM i Fundację im. Stefana Batorego. Premiera w środę 2 sierpnia o godz. 15.

Więcej na ten temat
Reklama

Warte przeczytania

Czytaj także

Kraj

Powyborcza trauma Kaczyńskiego. Raport o stanie prezesa PiS: „Nie może pokazać, że jest zmęczony”

Prezes PiS Jarosław Kaczyński bardzo powoli przestawia się na opozycyjne tory. To dla niego trudne wyzwanie, zwłaszcza że od wielu lat uchodził za „ośrodek dyspozycji politycznej”. Jak sobie radzi z powyborczą traumą i co sądzi o tym jego partyjne otoczenie?

Anna Dąbrowska, Wojciech Szacki
26.11.2023
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną