Czyszczenie narodowe
Musimy pamiętać o akcji „Wisła”. Drugiej takiej w historii Polski nie było
ANDRZEJ BRZEZIECKI: – A pan profesor znowu o akcji „Wisła”…
GRZEGORZ MOTYKA: – To wciąż, po tylu latach, ważny fragment polskiej historii. Pamięć o niej jest częścią konstytutywną dla świadomości ukraińskiej mniejszości w Polsce. Nie spotkałem żadnego obywatela polskiego narodowości ukraińskiej, który nie miałby wyrobionego poglądu na akcję „Wisła”. Refleksja nad tym dramatem musiała zaczynać się od pytań kierowanych do rodziców w rodzaju: dlaczego mieszkamy na Pomorzu Zachodnim albo na Mazurach?
Akcja „Wisła” była opresją, która dotknęła bezpośrednio lub pośrednio każdego Ukraińca w Polsce. Począwszy od kwietnia 1947 r. przesiedlono około 140 tys. ludzi. Nawet jednak ci, którzy nie padli ofiarą akcji, mieli świadomość, że miecz Damoklesa wciąż nad nimi wisi.
Pisze pan, że gdyby nie akcja „Wisła”, polscy Ukraińcy może nie byliby tym, kim są. Jak to rozumieć?
Społeczność ukraińska po 1947 r. musiała bronić prawa do swojej tożsamości, kultury i języka. Zdała ten egzamin i mimo opresji ze strony państwa przetrwała jako wspólnota. Nasi „prawdziwi patrioci”, usprawiedliwiając akcję „Wisła”, często zgłaszają postulat, by jej pochwałę traktować jako test lojalności wobec państwa polskiego. To niegodny postulat, bo wymaga od Ukraińców, by chwalili krzywdy, które spotkały ich samych lub rodziców czy dziadków.
A dla Polaków czemu pamięć o akcji „Wisła” jest istotna?
Postulat, by z powodu zastosowania zasady zbiorowej odpowiedzialności potępić akcję „Wisła”, pojawił się w środowisku opozycji demokratycznej już w latach 80., pisał o tym choćby Jan Józef Lipski.