Matejko ogolił Chrobrego
Matejko ogolił Chrobrego? Jak wyglądał nasz pierwszy król: prowadzimy śledztwo
Licznie pojawiające się publikacje poświęcone koronacji Bolesława Chrobrego są ilustrowane jego portretami – wytworami wyobraźni artystów. Nie sposób ocenić wartość historyczną tych przedstawień, bo nie wiemy, jak wyglądał drugi władca z dynastii piastowskiej. Nie jest to sytuacja wyjątkowa – z takimi samymi problemami borykają się nasi sąsiedzi, kiedy piszą o tych czasach.
Nie wynika to z braku przedstawień ikonograficznych z przełomu pierwszego i drugiego tysiąclecia, lecz z ówczesnej maniery prezentowania władców. Ich wizerunki nie miały być realistycznymi portretami, lecz prezentacjami majestatu. Nie chodziło o realizm, lecz o zrobienie wrażenia. Już samo sporządzenie wizerunku podkreślało najwyższy status.
Tron, korona, złoty zysk
Nie wiadomo, jak naprawdę wyglądali rządzący tysiąc lat temu władcy Skandynawii, Rusi, Węgier czy Czech. Można by to wytłumaczyć brakiem na tych peryferiach wybitnie zdolnych czy odpowiednio wyszkolonych artystów i rzemieślników, gdyby nie to, że maniera swobodnego podejścia do portretowania miała charakter niemal powszechny. Nawet w cesarstwie niemiecko-italskim, gdzie kontynuowano antyczne tradycje artystyczne, zderzamy się z podobnym problemem braku wiarygodności zachowanych wizerunków władców.
Wystarczy zestawić stosunkowo liczne przedstawienia cesarzy z dynastii Ludolfingów: Ottona I, Ottona II, Ottona III i Henryka II. Jeżeli portret (rysunek, miniatura czy płaskorzeźba) nie jest dokładnie podpisany, to ustalenie, kogo przedstawia, wymaga analizy szczegółów widocznych w tle. Same twarze władców są zestandaryzowane, bo oddają ówczesne wyobrażenie o majestacie. Monarcha zawsze góruje nad swoim świeckim i duchownym otoczeniem, ma też najważniejsze atrybuty władzy – tron, koronę, złoty dysk i laskę monarszą oraz prezentowane obok miecz i włócznię.