Fizyk ryzyk
Aleksander Weissberg-Cybulski: fizyk ryzyk. Przeżył terror Stalina, getto i więzienie
ARTUR DOMOSŁAWSKI: Kim był Aleksander Weissberg-Cybulski i z czego jest znany?
IRENA GRUDZIŃSKA-GROSS: Przede wszystkim z książki „Wielka czystka”, którą napisał w czasach zimnej wojny, w 1951 r. Opisał w niej swoje aresztowanie i pobyt w więzieniach w Związku Radzieckim w latach 1937–39.
Był rówieśnikiem XX w.; urodził się w 1901 r. w rodzinie żydowskiej, kupieckiej, niemieckojęzycznej. Pochodził z Krakowa, ale wychował się w Wiedniu, dokąd przenieśli się rodzice. Tam skończył studia i został inżynierem fizykiem.
Był także komunistą i dlatego w obawie przed aresztowaniem musiał opuścić Austrię. Przeniósł się do Niemiec, a stamtąd został wezwany przez partię do Związku Radzieckiego. Miał zorganizować instytut fizyki w Charkowie, a konkretnie – Eksperymentalną Stację Niskich Temperatur.
Czy fizyka i komunizm miały w tamtym czasie ze sobą coś wspólnego?
Zdecydowanie. Projekt komunistyczny miał wówczas podobną energię w obszarze idei, co fizyka w świecie nauki. Światu lewicy wydawało się, że fizyka i komunizm są najwyższym spełnieniem potencjału ludzkiego i uzupełniającymi się nawzajem drogami modernizacji społeczeństwa. Okazało się to prawdą w odniesieniu do fizyki, lecz nie do komunizmu.
Weissberg przyjechał do ZSRR w 1931 r., organizował w Charkowie instytut fizyki mający służyć rewolucji. I dość szybko – już rok po przyjeździe – był świadkiem wielkiego głodu na Ukrainie. Jak na niego zareagował?
Widział w nim skutek błędów kolektywizacji.