Wymiar sprawiedliwości w rękach PiS

Na najbliższym posiedzeniu Sejmu posłowie przyjmą ustawy oddające partii rządzącej władzę nad Krajową Radą Sądownictwa i Sądem Najwyższym. Domknie się przejmowanie systemu wymiaru sprawiedliwości. Za chwilę dokona się też przejęcie procesu wyborczego. Podobno prezes Kaczyński ma ustawy sądowe i Kodeks wyborczy dostać „na Gwiazdkę”. Przed dwoma laty na Gwiazdkę dostał pierwszą pisowską nowelizację ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, która zapoczątkowała, zakończone właśnie, przejmowanie tej instytucji. W sprawie KRS i SN opinię publiczną interesuje, kto wygrał: prezydent czy prezes? Zakłada się, że projekt prezydencki jest lepszy, bo „mniej niekonstytucyjny”. Z punktu widzenia konstytucyjnej zasady podziału władzy i niezależności sądów nie ma znaczenia, czy Sądem Najwyższym rządzi prezydent czy minister. Widocznie jednak nadeszły czasy, gdy zastanawiamy się, czy lepiej oberwać cegłą czy łopatą, zamiast upierać się, że bić nie wolno w ogóle. Prezydenckie projekty realizują wszystkie cele PiS, łącznie z faktyczną wymianą sędziów. W KRS wprost przerywa się ich kadencję. W SN różnymi trikami eliminuje się poszczególne kategorie sędziów (o czym niżej). Do tego prezydent wbudował w ustawę o Sądzie Najwyższym mechanizm, który zapewni partii rządzącej kontrolę nad wyborami – nie tylko przyszłymi, ale nawet tymi, które już się odbyły. Przy lekkiej modyfikacji – przy pomocy poprawek PiS – mechanizm ten może posłużyć do unieważnienia wyboru samego Andrzeja Dudy. 60 milionów wyroków Możliwe, że prezydentowi wcale nie chodzi o kształt jego projektów. Możliwe, że są one jedynie kartą przetargową w walce o głowę Antoniego Macierewicza, reprezentowanie Polski w Brukseli czy demonstrowanie większego szacunku dla prezydenta przez prezesa Kaczyńskiego i polityków jego ugrupowania. Świadczyć może o tym zachowanie prezydenckich przedstawicieli podczas prac w komisji sejmowej. Starali się nie wypowiadać na temat poprawek, co było dość kuriozalne, bo projektodawcy zawsze to robią. Wyglądali, jakby nie mieli instrukcji. Albo mieli polecenie, aby niczego nie przesądzać. Prezydencki minister Paweł Mucha przyznaje, że niektóre z przyjętych poprawek „nie były objęte porozumieniem”, ale jednocześnie sugeruje, że prezydent gotów jest do ustępstw. Oczywiście po negocjacjach. Zofia Romaszewska, doradczyni prezydenta, która uczestniczyła w posiedzeniach komisji, komentując efekty jej prac, nie wspomniała o tym, że minister sprawiedliwości-prokurator generalny dzięki poprawkom PiS uzyskał część władzy, którą prezydencki projekt rezerwował dla prezydenta. Nie ostrzegała już, jak w lipcu, że to groźne dla państwa. Wyraziła za to radość, że PiS zgodził się na „skargę nadzwyczajną”, którą będzie można wzruszyć prawomocne wyroki wydane wiele lat temu. Podkreśliła, że o to jej i jej zmarłemu mężowi Zbigniewowi Romaszewskiemu zawsze chodziło: żeby przywrócić rewizję nadzwyczajną. Widać uznała za ważniejsze jej przywrócenie niż niezależność sądu, który będzie te nadzwyczajne skargi rozstrzygał. Poprawki PiS przyjęte przez sejmową komisję wprowadzają pewien element politycznej kontroli i równowagi między prezydentem a partią rządzącą. Otóż prezydent będzie wybierał spośród pięciu kandydatów i mianował Pierwszego Prezesa SN (teraz robi to Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN). Ale nie jest to jego konstytucyjna prerogatywa, co oznacza, że potrzebna będzie kontrasygnata premiera. Podobnie jak wydanie przez prezydenta regulaminu Sądu Najwyższego (dziś przyjmuje go Zgromadzenie Ogólne). A więc prezydent Duda będzie tu kontrolowany przez prezesa Kaczyńskiego. Ukłonem PiS w stronę prezydenta, a właściwie w stronę Zofii Romaszewskiej, bądź co bądź legendy podziemnej opozycji, jest wspomniana skarga nadzwyczajna. PiS wcale nie jest nią zachwycony, bo zdaje sobie sprawę, że może to być katastrofa dla pewności obrotu prawnego – w tym gospodarczego, zatka organy uprawnione do jej wnoszenia i wymiar sprawiedliwości. Prezydent chce, by w ciągu pierwszych trzech lat od wejścia ustawy można było wzruszać wyroki na 20 lat wstecz. Wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł podał, że od 2001 r., a więc przez ostatnich 16 lat, wydano 60 mln wyroków. Zakładając, że tylko co tysięczny z nich zostanie zaskarżony, będzie to 60 tys. spraw. A do tego dochodzą postanowienia sądów kończące postępowanie (z projektu nie wynika, że są wyłączone z możliwości zaskarżenia), wyroki nakazowe… No więc PiS skargą nadzwyczajną zachwycony nie jest. Ale w ramach ustępstw pozostawił ją w ustawie, ograniczając możliwość jej wnoszenia do pięciu lat wstecz. Prezenty prezydenta Skarga nadzwyczajna i nowa izba w SN, która się nią zajmie, to jednak prawdziwy prezent dla partii, która chciałaby rządzić do końca świata i dzień dłużej. Ta nowa izba to Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Można ją nazwać Izbą Polityczną, bo oprócz skarg nadzwyczajnych będą do niej trafiały wszelkie sprawy natury politycznej: rozpoznawanie protestów wyborczych i protestów przeciwko ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego, stwierdzanie ważności wyborów, referendum i „inne sprawy z zakresu prawa publicznego, w tym sprawy z zakresu ochrony konkurencji, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego”. A do tego możliwe będą odwołania od decyzji przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii. Izba będzie też miała kontrolę nad orzecznictwem Sądu Najwyższego: jeśli SN będzie chciał w jakiejś sprawie odejść od dotychczasowej linii orzeczniczej, zgodę na to musi wydać Izba Kontroli Nadzwyczajnej. Będzie to izba w pełni partyjnie kontrolowana, bo PiS poprawkami zagwarantował sobie, że zostanie obsadzona od zera. I że trafią tam – przynajmniej w pierwszym okresie – wyłącznie nowi sędziowie, z odpowiadającym PiS ideowym kręgosłupem. Rekomendować ma ich nowo wybrana – przez pisowską większość w Sejmie – Krajowa Rada Sądownictwa. Ani Kolegium SN, ani Pierwszy Prezes SN nie będą mieli prawa wyrazić opinii. Mało tego: minister sprawiedliwości może do niej skierować prokuratorów, których wcześniej KRS przerobi na sędziów. Ten sam mechanizm ma obowiązywać przy obsadzie Izby Dyscyplinarnej. Do nowych izb SN mogą przyjść także sędziowie-urzędnicy pracujący dziś w Ministerstwie Sprawiedliwości. A minister sprawiedliwości może, do czasu wyboru prezesów nowych izb SN, delegować tam każdego sędziego z minimum 10-letnim stażem. Nawet sędziego sądu rejonowego. Jego kompetencje oceni samodzielnie. Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Dyscyplinarna mają też mieć ławników wyznaczanych przez większość parlamentarną. Tak obsadzona i wyposażona Izba Kontroli Nadzwyczajnej osądzi wybory. Nie tylko przyszłe, ale i te do pięciu lat wstecz. A to dzięki skardze nadzwyczajnej. Bo prezydencko-pisowski projekt nie wyłącza orzeczeń o ważności wyborów spod możliwości zaskarżenia skargą nadzwyczajną. A co niezakazane, to dozwolone. Zwłaszcza jeśli będzie na rękę partii rządzącej. Więc jakaś grupa obywateli – np. z Ruchu Kontroli Wyborów – może zaskarżyć, powiedzmy, legalność ostatnich wyborów samorządowych w konkretnych okręgach. A Izba Kontroli Nadzwyczajnej może je zakwestionować. Podobnie z wyborami prezydenckimi, gdyby prezydent np. nadal wetował pisowskie ustawy. Mówi się, że na czele jednej z nowych izb stanie obecny wiceminister sprawiedliwości Łukasz Piebiak. Prawdopodobnie będzie to Izba Dyscyplinarna. Jej prezes ma mieć własną kancelarię, budżet i będzie niezależny od Pierwszego Prezesa SN. Może Izbę Kontroli Nadzwyczajnej PiS szykuje dla wiceministra Marcina Warchoła? Najpierw musiałby zostać sędzią, a do tego potrzebna mu habilitacja. Otworzył już na UW przewód habilitacyjny. Ustawa ma wejść w życie trzy miesiące po ogłoszeniu – więc habilitować się zdąży. W dodatku wiele wskazuje na to, że to pod kierownictwem wiceministra Warchoła przygotowywane były w ministerstwie poprawki do prezydenckich projektów. A więc może to wiceminister Warchoł i jego ludzie decydować będą o ważności przyszłych wyborów. Albo i tych przeszłych. Wybory do wygrania Przyjmowany właśnie nowy Kodeks wyborczy eliminuje sędziów zarówno z Państwowej Komisji Wyborczej, jak i z funkcji komisarzy wyborczych. Zastąpią ich osoby wybrane przez Sejm, czyli przez PiS. Komisarze m.in. wyznaczą okręgi wyborcze, a od ich decyzji nie będzie odwołania do sądu. Jak wiadomo, granice i wielkość okręgu wyborczego mogą zdecydować o wyniku wyborów. A można te okręgi wyznaczyć pod określoną partię, dzięki analizie komputerowej danych z przeszłych wyborów i aktywności wyborców w internecie, która pokaże ich poglądy (niekontrolowany wgląd w tę aktywność dostały służby specjalne i policja na początku rządów PiS). Wydaje się, że tak przygotowane wybory nie mogą się partii rządzącej nie udać. Ale zawsze jest margines ryzyka (pokazały to choćby wybory 4 czerwca 1989 r.), więc lepiej oprócz własnych organów wyborczych mieć też własny sąd do rozpatrywania protestów wyborczych i stwierdzania ważności wyborów. PiS chciał, by z dniem wejścia w życie ustawy usunąć z KRS i SN wszystkich sędziów i wybrać ich na nowo – za pomocą kontrolowanych przez partię organów. Prezydent zgodził się tylko na „wyzerowanie” KRS. W Sądzie Najwyższym zaproponował obniżenie wieku stanu spoczynku z 70 do 65 lat. Teraz PiS z prezydentem poszli dalej. Do „uzysku emerytalnego” – około 40 miejsc w SN – trzeba doliczyć miejsca uzyskane dzięki zwiększeniu liczby sędziów w SN z dzisiejszych 87 do co najmniej 120. To daje PiS minimum 33 miejsca. Dalej siedem miejsc zwolnionych dzięki przymusowemu przeniesieniu w stan spoczynku sędziów Izby Wojskowej, która zostanie rozwiązana. A więc PiS umieści w Sądzie Najwyższym co najmniej 80 sędziów, czyli 66 proc. Ale sędziów w SN może być i np. dwustu. A wtedy procent pisowskich szabel odpowiednio wzrośnie. Piotrowicz nie ma potrzeby To nie koniec sposobów na pozbycie się dotychczasowych sędziów SN. A także sędziów sądów powszechnych. Otóż stracą prawo do orzekania sędziowie, którzy mają poza polskim jakieś inne obywatelstwo. Takiego rozwiązania nie ma żadna grupa funkcjonariuszy publicznych: ani prokuratorzy, ani urzędnicy, ani członkowie rządu czy parlamentarzyści. Ale kto by się dziś przejmował konstytucyjną równością? Do tego dochodzą przepisy dyscyplinarne, które zadziałają wstecz i pozwolą – na wniosek ministra sprawiedliwoś