Polskie sądy przed wyrokiem

Obywatele RP znowu stoją pod Sądem Najwyższym z banerem: „Zostańcie”. Swoje odejście ogłosił prezes Izby Karnej Stanisław Zabłocki. Nie wiadomo, czy za nim nie pójdą inni sędziowie. W sądzie atmosfera napiętego wyczekiwania: co i kiedy orzeknie europejski Trybunał Sprawiedliwości? Co potem zrobi PiS? W Sądzie Najwyższym jest już jedna trzecia (38) sędziów mianowanych przez nową Krajową Radę Sądownictwa, a więc takich, których prawo do orzekania można podważać. Większość w nowych izbach: Dyscyplinarnej i Kontroli Nadzwyczajnej. Nie mają relacji towarzyskich z sędziami innych izb. Ale to nie ewenement, bo sędziowie w SN zawsze kontaktowali się głównie w ramach własnych izb. Za to na pewno czują się sekowani, skoro pod koniec stycznia podjęli uchwałę protestacyjną przeciwko „rozproszeniu” Sądu Najwyższego i lokowaniu jego poszczególnych Izb w innych budynkach. Napisali, że tradycja, „a nade wszystko powaga Sądu Najwyższego wymaga tego, aby wszystkie Izby Sądu Najwyższego mieściły się w gmachu Sądu Najwyższego przy Placu Krasińskich”. Sąd rzeczywiście szuka miejsca dla dwóch nowych izb. Na razie wszyscy sędziowie są razem, myśli się raczej o przeniesieniu części pracowników. A najwygodniej byłoby, aby z siedziby wyprowadził się IPN – rozmowy są prowadzone. Starzy i nowi Trwa wyczekiwanie. Sędziowie są zmęczeni ciągłym ostrzałem ze strony obozu władzy, stanem zawieszenia i niepewności. Mają nadzieję, że sprawę nominatów KRS wyjaśni TSUE: za tydzień, 19 marca, rozprawa w sprawie zainicjowanej ich pytaniem prejudycjalnym. Trybunał będzie ustalał, czy sposób powołania Krajowej Rady Sądownictwa – wyłącznie przez polityków – gwarantuje, że sędziowie (pytanie dotyczy Izby Dyscyplinarnej) nominowani przez tę Radę dają gwarancje niezawisłości, a więc czy Polska wywiązuje się z obowiązku zapewnienia skutecznej ochrony sądowej. Wyrok może być już w kwietniu. A wcześniej, 14 marca, polski Trybunał Konstytucyjny oceni sposób powołania KRS. A właściwie już ocenił, bo teraz będzie tylko ogłoszenie wyroku, który zapadł wcześniej na posiedzeniu niejawnym. Wyrok nie będzie niespodzianką, bo w pięcioosobowym składzie jest troje sędziów, którzy w czerwcu 2017 r. orzekli, że sędziowie do KRS mogą być wybierani przez polityków. Niespodzianką jest natomiast to, że do składu dokooptowano dublera, Justyna Piskorskiego. W składzie, który wyznaczono pierwotnie (wyrok miał być 3 stycznia), żadnego dublera nie było. To może znaczyć, że PiS zostawia sobie furtkę do podważenia tego wyroku, w razie gdyby TSUE orzekł, że sposób powołania KRS narusza unijny traktat. Czy PiS uzna europejski wyrok, jeśli oznaczałby konieczność powołania KRS na nowo i podważenie prawa do orzekania nominowanych przez nią sędziów? Raz już się cofnął: uznał postanowienie tymczasowe TSUE, zawieszające przepisy w sprawie wcześniejszego posłania sędziów SN na emeryturę i przywracającą ich na stanowiska. Tylko że odkręcenie sprawy KRS oznaczałoby porażkę już całej pisowskiej „reformy” wymiaru sprawiedliwości, której celem jest wprowadzenie i awansowanie jak największej liczby sędziów, do których partia ma zaufanie. Tymczasem nowe izby sądzą. W Izbie Dyscyplinarnej załatwiono 93 sprawy, z czego połowa to sprawy dyscyplinarne sędziów i prokuratorów. Ale jeszcze nie te najnowsze: za koszulki z napisem „KonsTytucJA”, uzasadnienia wyroków czy publiczne wypowiedzi. W Izbie Kontroli Nadzwyczajnej załatwiono 189 spraw, w tym 9 skarg nadzwyczajnych. Nominaci nowej Krajowej Rady Sądownictwa nie byli natomiast wyznaczani do składów sądzących w Izbach Karnej (1 sędzia) i Cywilnej (7) do czasu wyjaśnienia ich wątpliwego statusu. Z wyjątkiem Kamila Zaradkiewicza, który poskarżył się Izbie Dyscyplinarnej na nieprzydzielanie mu spraw, a ta przyznała mu rację. Prezes Izby Cywilnej Dariusz Zawistowski to uszanował, ale koniec końców Zaradkiewicz nie stawił się na wyznaczoną mu sprawę i poszedł na miesięczne zwolnienie. Prezydent wymusza Na razie PiS odbija Sąd Najwyższy po kawałku. Umieścił w nim już jedną trzecią swoich sędziów, zwiększając do 120 liczbę miejsc. I liczy na biologię, o czym mówił prezydent Andrzej Duda podczas wręczania w lutym nominacji prezesom nowych Izb. Dodawał im otuchy słowami: „Proszę, żebyście to spokojnie wytrzymali. Nie ma innej drogi. Trzeba spokojnie zaczekać, aż odejdą”. Orzekać w SN można maksymalnie do 70. roku życia. W tej chwili sędziów po 65. roku życia jest w SN 20. Wcześniej siedmiu już odeszło na emeryturę, w tym dwóch miało powyżej 70 lat, a tylko jeden skorzystał z propozycji stuprocentowej pensji na emeryturze w zamian za zwolnienie miejsca w SN. Teraz o przejściu w stan spoczynku zadecydował sędzia Zabłocki. Powodem jest wymuszenie przez prezydenta – za pomocą regulaminu SN – wyznaczania nominatów nowej KRS do orzekania. W piśmie do prezes Gersdorf sędzia Zabłocki napisał, że – w jego ocenie – nie może odmówić podporządkowania się regulaminowi, a jednocześnie „wykonanie rozporządzenia prezydenta nieuchronnie prowadzić będzie do głębokiej destrukcji Izby Karnej”. Pytanie: czy sam nie wywoła destrukcji w Izbie Karnej, zwalniając miejsce dla kolejnej osoby mianowanej przez polityczną KRS? W dodatku można przypuszczać, że prezydent powoła tymczasowego „komisarza” do kierowania Izbą, czym odbierze sędziom możliwość wskazania własnych kandydatów. Decyzja sędziego Zabłockiego już wywołała popłoch w Izbie Karnej. I wśród pozostałych „starych” sędziów. Sędzia Zabłocki jest dla nich autorytetem, a po swoim przemówieniu w Senacie latem 2017 r., podczas uchwalania ustaw „sądowych”, stał się postacią ikoniczną dla ruchu sprzeciwu wobec polityzacji sądów. Wiele osób spodziewałoby się więc po nim, że raczej zastosuje obywatelskie nieposłuszeństwo, które – w wydaniu sędziego – wyraża się w formule Radbrucha: odmowy zastosowania bezprawnego prawa. Wybrał inaczej. Prezes Gersdorf ubłagała go, by odroczył odejście do lata. Prawdopodobnie ma nadzieję, że do tego czasu Trybunał Sprawiedliwości oceni legalność nominacji sędziów dokonanej przez nową KRS. A jeśli nie oceni? Kiedy opresja trwa wystarczająco długo, uruchamiają się procesy przystosowawcze. Jak na razie sędziowie SN i prezes Gersdorf zachowują się, jakby nie zdecydowali, czy uznają nowych ludzi w SN za pełnoprawnych sędziów, czy nie. Mimo że ich powołanie wydaje się piętrowo wręcz bezprawne i nadaje się w sam raz na zastosowanie formuły Radbrucha. Przecież sam SN zakwestionował – w pytaniu prejudycjalnym – legalność powołania KRS i legalność jej decyzji w sprawie powołań sędziów. Zakwestionowana jest też przed Naczelnym Sądem Administracyjnym sama procedura konkursowa, w której nominaci, dziś zasiadający w SN, zostali wybrani: brak kryteriów oceny, brak dokumentów pozwalających oceniać dorobek kandydatów, brak – de facto – możliwości odwołania się od decyzji KRS. Mocno wątpliwa jest też ważność samych konkursów na sędziów, bo prezydent ogłosił je bez kontrasygnaty premiera, choć jeśli jakaś czynność nie jest prezydentowi wprost przypisana w konstytucji, kontrasygnata musi być. Mało tego: część z nowych sędziów, w tym wszystkich ośmioro wybranych do Izby Cywilnej i Karnej, prezydent mianował, mimo że ich mianowanie zawiesił Naczelny Sąd Administracyjny, rozpatrując odwołania od przebiegu konkursów. Prezydent złamał konstytucję, lekceważąc prawomocne rozstrzygnięcia sądu. Czy teraz SN uzna, że rozstrzygnięcia NSA są nieważne? Jeden z mianowanych tak sędziów – Aleksander Stępkowski, współzałożyciel Fundacji Ordo Iuris – pytany, dlaczego przyjął nominację prezydenta mimo prawomocnego orzeczenia NSA, powiedział, że on tego orzeczenia nie akceptuje. Czy SN pójdzie jego tropem? Wydaje się, że tak, skoro te osoby są wyznaczane do składów. Z drugiej strony „starzy” sędziowie z nimi w tych składach nie zasiadają. Jak długo uda się utrzymać taką sytuację, żeby „starzy” sędziowie, nie deklarując się, mogli unikać orzekania z nowymi? Za pośrednie uznanie prawomocności orzekania przez nowych sędziów można potraktować to, że prezes Izby Cywilnej uznał rozstrzygnięcie Izby Kontroli Nadzwyczajnej nakazujące wyznaczanie spraw Kamilowi Zaradkiewiczowi. Jako oficjalne uznanie za sędziów osób nominowanych przez nową KRS można też odczytać obecność Pierwszej Prezes SN w Pałacu Prezydenckim na uroczystości wręczania nominacji prezesom nowych izb. Prezes Gersdorf przyszła, żeby zademonstrować dobrą wolę, ale tym samym uwiarygodniła całą uroczystość. I pożałowała, bo musiała wysłuchać przemówienia prezydenta o „prześladowaniu” nowych sędziów w SN. Przypadek sędziego Żurka Nastroje w Sądzie Najwyższym dobrze ilustruje historia skargi sędziego Waldemara Żurka – postaci symbolicznej dla sędziowskiego ruchu oporu wobec „dobrej zmiany”. W sierpniu ubiegłego roku prezeska „dobrej zmiany” Sądu Okręgowego w Krakowie Dagmara Pawełczyk-Woicka skorzystała z nowego pisowskiego przepisu i „zmieniła zakres obowiązków” sędziego, przenosząc go do innego wydziału. Była to oczywista szykana, bo odtąd miał podlegać przewodniczącemu wydziału, przeciwko kandydaturze którego głosował, rozpatrywać inny rodzaj spraw (pierwszoinstancyjne, a nie odwoławcze), nie miał sekretark