Filmowa Wenecja odpłynęła

W pokazywanym premierowo na jubileuszowym festiwalu w Wenecji „Wałęsie. Człowieku z nadziei” jest scena, w której uczestnicy wydarzeń Sierpnia ’80, rozczarowani brakiem informacji o ich strajku w cenzurowanej polskiej prasie, wpadają na pomysł, by sprowadzić do Stoczni Gdańskiej dziennikarzy zagranicznych. Zrządzeniem losu, dokładnie w tym samym czasie w Sopocie odbywa się międzynarodowy festiwal piosenki, wtedy noszący nazwę Międzynarodowego Festiwalu Interwizji. Poinformowani przez stoczniowców reporterzy natychmiast zjawiają się pod słynną stoczniową bramą i tym samym – dzięki wydarzeniu kulturalnemu – informacja o politycznych wstrząsach w Polsce roznosi się na cały świat, wpływając na bieg wydarzeń w naszym kraju. Na tegorocznym festiwalu w Wenecji historia w pewnym sensie zatoczyła koło. Dziennikarze z całego świata przyjechali na Lido oglądać nowe filmy Alfonso Cuarona, Terry’ego Gilliama, Stephena Frearsa, Tsai Ming Lianga, a autorzy polskiego filmu liczyli, że ściągnięta na Lido międzynarodowa prasa zrobi też promocję obrazowi Andrzeja Wajdy. Jeszcze przed premierą „Wałęsy” wydawane w czasie festiwalu branżowe pisma informowały o pokazie filmu, przypominając biografię noblisty i lidera Solidarności. Na okładce jednego z nich oglądaliśmy Roberta Więckiewicza w charakteryzacji z filmu, w ręku trzymającego podobiznę Wałęsy. Galowy pokaz w największym z festiwalowych obiektów Sala Grande zakończył się owacją na stojąco (choć sala była zapełniona tylko do połowy), Andrzej Wajda odebrał nagrodę Persol, przyznawaną przez festiwal wspólnie z jednym ze sponsorów, a obecny na pokazie Lech Wałęsa, wchodząc po czerwonym dywanie do festiwalowego pałacu, został przywitany gorącymi brawami. W ciągu trzech dni po pokazie „Wałęsy” w żadnym z branżowych tytułów poświęconych kinu – ani w „Hollywood Reporter”, ani „Variety”, ani w dziale filmowym „Guardiana” czy na stronie Indiewire – nie pojawiły się jednak żadne recenzje polskiego filmu. Częściowo tłumaczy to fakt, że na festiwalach takich, jak w Wenecji, Cannes czy Berlinie, dziennikarze skupieni są na obrazach walczących o statuetki, a film Wajdy pokazywany był poza konkursem, ale poza nim pokazywana była także „Grawitacja” Alfonso Cuarona, „Obietnica” Patrice’a Leconte’a czy nowy film ubiegłorocznego laureata Złotego Lwa Kim Ki-Duka „Moebius” – i o wszystkich nich media rozpisywały się zaraz po pokazach. Możliwe, że z recenzjami dziennikarze czekają do premiery „Wałęsy” w ich krajach. Już w czasie festiwalu wiadomo było, że został kupiony między innymi do Hiszpanii, Japonii i na Węgry. Zainteresowane kupnem były też Szwecja, Norwegia, Włochy, Szwajcaria i Francja. Po za tym Wenecja to festiwal, który stroni od politycznych tematów. I dziennikarze, i składy jury szukają na tej imprezie, różniącej się znacznie od Cannes (coraz bardziej mainstreamowego) i Berlinale (upolitycznionego), filmów odważnych formalnie, szokujących, kontrowersyjnych. Opowiadający w klasyczny sposób historię sprzed lat „Wałęsa” po prostu zatonął w głównym nurcie. Zresztą nie tylko on. Wszystko o mojej matce Dawno już podczas imprezy filmowej o takiej randze tytuły faworyzowane w czasie jej trwania przez widzów i dziennikarzy nie zostały tak stanowczo pominięte w werdykcie. Jury pod przewodnictwem Bernardo Bertolucciego nie doceniło ani świetnie zaadaptowanego na duży ekran przez Jonathana Glazera „Under the Skin” autorstwa Michela Fabera ze Scarlett Johansson w roli enigmatycznej femme fatale i z wizjonerskimi efektami specjalnymi, ani Judi Dench, której (podobnie jak Johansson) wróżyliśmy nagrodę za główną rolę żeńską w fenomenalnej „Philomenie”, ani wreszcie Jamesa Franco. Aktor tym razem stanął nie tylko przed, ale i za kamerą, gdzie zaskakująco dobrze sprawdził się jako reżyser, adaptując inny powieściowy hit ostatnich lat – „Child of God” Cormaca McCarthy’ego. W Wenecji wygrały w tym roku nie filmy, ale temat i pewna maniera robienia kina. Zwycięskie tytuły, grecki „Miss Violence” (Srebrny Lew za reżyserię i nagroda dla aktora Themisa Panou) i niemiecki „Die Frau des Polizisten” (Specjalna Nagroda Jury), w bardzo podobny sposób – wykoncypowany, stawiający na powolny rozwój akcji i mocne uderzenie w finale – opowiadają o patologicznych rodzinach, w których poddawane latami przemocy fizycznej i seksualnej dzieci i żony pogodziły się z losem ofiary.   Te filmy reprezentują kino, o którym właściwie trudno powiedzieć, czy staje w obronie nękanych bohaterów, czy w pewnym sensie eksploatuje ich słabość. Zwłaszcza słabość kobiet, którymi w tym roku weneckie tytuły w ogóle zajmowały się w dużo większym stopniu niż mężczyznami. Macierzyństwo zostało w konkursowych i pozakonkursowych filmach odmienione przez przypadki. Było i głównym tematem „Philomeny” Stephena Frearsa, której bohaterce syna zabiera Kościół, i wspominanych „Miss Violence” i „Die Frau des Polizissten”, a także „Tracks”, gdzie grana przez Mię Wasikowską podróżniczka nie może się pogodzić ze śmiercią matki. I wreszcie w rewelacyjnej „Grawitacji”, w której Sandra Bullock, pogrążając się w kosmosie, pogrąża się tak naprawdę w żałobie po dziecku. Od początku tegorocznej edycji zastanawiano się zresztą, czemu „Grawitacja” Cuarona nie znalazła się w konkursie, a tylko otwierała festiwal. To bezsprzecznie najmocniejszy film tej Wenecji, science fiction na miarę „2001: Odysei kosmicznej” Stanleya Kubricka, otwierające zupełnie nowy rozdział w dziedzinie efektów specjalnych. Jednocześnie to najinteligentniejszy i najbardziej poruszający film z mainstreamowym potencjałem, jaki można było zobaczyć nie tylko na tym festiwalu, ale w ostatnich kilku sezonach. W Cannes bez wątpienia znalazłby się w konkursie i pretendował do nagród. Tutaj – jak powtarzano w kuluarach – selekcjonerzy nie chcieli odbierać filmom z kilkudziesięciokrotnie mniejszym budżetem, niemającym za sobą hollywoodzkiego zaplecza technologicznego, szans na nagrody. W efekcie najważniejszy laur festiwalu dostał, pierwszy raz w historii tej imprezy, dokument (w Cannes to się już zdarzyło, gdy z „Fahrenheit 9.11” triumfował Michael Moore). W „Sacro GRA” włoski autor Gianfranco Rosi kieruje kamerę na okalającą Rzym drogę szybkiego ruchu – Grande Raccordo Anulare (w skrócie GRA) – i przygląda się ludziom, którzy mieszkają w jej