Kim są sufici? I dlaczego padli ofiarą zamachu w Egipcie?

Terroryści najpierw wysadzili bombę przy wejściu do meczetu. Potem strzelali do ludzi uciekających w panice. Kilku z nich mordowało mieszkańców pobliskich domów i zapalało samochody, aby nie dopuścić karetek na miejsce. Zanim odeszli, chodzili między rannymi i dobijali. 24 listopada doszło do największej masakry w historii nowożytnego Egiptu i do pierwszego w tym kraju ataku terrorystycznego na meczet. W Bir Al-Abd na północy Synaju zginęło co najmniej 305 uczestników piątkowych modłów, w tym 27 dzieci. Choć do zamknięcia tego numeru POLITYKI żadna organizacja nie przyznała się do ataku, wiele wskazuje na lokalnych islamistów, afiliowanych przy tzw. Państwie Islamskim (PI). Jednym z powodów mogła być współpraca miejscowych z egipską armią, która stacjonuje kilkanaście kilometrów od Bir Al-Abd. Egipt, odkąd odzyskał Synaj od Izraela w latach 80., stosuje tam wciąż metody okupacyjne, traktując miejscowych Beduinów jak obywateli drugiej kategorii i zwalczając bombami lotniczymi komórki PI i Al-Kaidy. To z kolei napędza ekstremistom nowych rekrutów, a spirala przemocy rośnie z roku na rok. Przypadek masakry w Bir Al-Abd nie musi jednak wpisywać się w tę logikę. Liderzy zaatakowanego meczetu byli wcześniej ostrzeżeni, że atak może nastąpić, jeśli nie zaczną modlić się tak, jak powinni. I nie chodzi tu bynajmniej o wielki konflikt w łonie islamu pomiędzy szyizmem i sunnizmem – na Synaju nie ma szyitów. – W Bir Al-Abd sunnici zreformowani wymordowali sunnitów tradycjonalistów – twierdzi H.A. Hellyer, badacz islamu z Centrum Studiów Bliskowschodnich im. Rafika Haririego. Salafici nienawidzą sufizmu Ofiary z 24 listopada to w przytłaczającej większości zwolennicy sufizmu: mistycznego i bardzo zróżnicowanego nurtu w islamie. Należą do niego głównie sunnici, ale bractwa sufickie, czyli tarikaty, działają również wśród szyitów. Sufici uważają, że poprzez duchowe oczyszczenie i introspekcję mogą się zbliżyć do Allaha. Zachowują przy tym pięć filarów islamu, tak jak wszyscy muzułmanie. A więc wierzą w jednego Boga oraz że Mahomet jest jego prorokiem, modlą się pięć razy dziennie, dają jałmużnę, poszczą i odbywają hadż, czyli pielgrzymkę do Mekki. Ale równocześnie sufizm jest tak zróżnicowany, tak wiele czerpie z lokalnych kultur, że trudno znaleźć jeden rytuał czy zwyczaj, który charakteryzowałby wszystkich jego zwolenników od Bałkanów po Indonezję. Najbardziej znanym dziś na Zachodzie zakonem sufickim jest Mevlevi, założony w XIII-wiecznej Turcji przez zwolenników perskiego poety i teologa Rumiego. Jednak nie z powodu czytania poezji, tylko z kręcenia się w kółko. To do Mevlevi należą Tańczący Derwisze, główna atrakcja wczasów all inclusive w południowej Turcji. Derwisze kręcą się nie tylko na pokaz: to rodzaj medytacji wprowadzającej w mistyczne uniesienie. Jak mówią sami członkowie Mevlevi, ciałem islamu jest szariat, ale jego duszą właśnie sufizm. Ciało, tak jak święte prawo, daje porządek. Sufizm daje radość w życiu. Oba są więc niezbędne i nierozłączne. Radość w sufizmie przejawia się różnie. – Ten z Synaju jest umiarkowany, ale już w wersji azjatyckiej stanowi niemal pełne kompendium tego wszystkiego, czego nienawidzą islamscy puryści: głośnej sufickiej muzyki i miłosnej poezji (Rumi) śpiewanej równie głośno, mężczyzn tańczących z kobietami, palenia haszyszu – uważa Hellyer. W kilku aspektach sufizm przypomina również chrześcijaństwo. Jego zwolennicy – jak sami twierdzą – podążając za naukami Mahometa, kochają wszystko, co żywe, bo pochodzi od Boga. W drugim człowieku starają się nie zauważać zła, tylko „światło Boga” i w ten sposób ćwiczą się w sztuce przebaczania. Tyle teorii, co do praktyki nie ma wiarygodnych badań, ale zapewne również nie odbiega ona znacząco od chrześcijańskiej. Islamscy ekstremiści, głównie związani z nurtem salafickim, który dominuje dziś w szeregach Al-Kaidy i Państwa Islamskiego, starają się przedstawiać sufitów jako heterodoksyjny odłam islamu lub nawet zupełnie wyrzucić ich poza nawias wiary. To sprawia, że sufici coraz częściej stają się celem ich ataków. Takiego samego języka wobec nich używa również Arabia Saudyjska, z której salafizm się wywodzi. Z jednej strony następca saudyjskiego tronu książę Mohammad mówił niedawno, że islamski terroryzm hańbi tolerancyjne oblicze jego religii. Z drugiej saudyjskie pieniądze na całym świecie wspierają duchownych podżegających przeciwko sufitom. Salafici uważają się za jedyny prawdziwie reformatorski nurt islamu. Chcą go oczyścić ze wszystkich historycznych naleciałości i powrócić do stanu pierwotnego (choć nikt nie wie, jaki on był). Dlatego odrzucają wszelką tradycję, dla nich liczy się tylko Koran. Próbują więc zająć miejsce takich nurtów jak sufizm jako muzułmańskiej ortodoksji. Aby to osiągnąć, przepisują historię islamu, np. wymazując sufickie korzenie kilku wielkich muzułmanów, jak Hasan al-Banna, założyciel Bractwa Muzułmańskiego, czy znany z „W pustyni i w puszczy” Muhammad Ahmed, lider tzw. Powstania Mahdiego. – Jeszcze kilkadziesiąt lat temu pomysł, aby przedstawiać sufitów jako niszę, skrajność, zostałby zignorowany w najważniejszych szkołach islamu – przekonuje libański dziennikarz Rami Churi. Zarówno pod względem teologicznym, rytualnym i duchowym stanowili i wciąż stanowią muzułmański mainstream, a nie mniejszość, jak tego chcą salafici. Według Churiego paradoks polega jednak na tym, że tak jak wielu wrogów sufitów wewnątrz islamu próbuje ich przedstawiać jako odszczepieńców, podobne próby – choć zapewne w dobrej wierze – podejmują również ich zachodni sprzymierzeńcy. Często przedstawiają sufizm jako ten bardziej ludzki, łagodny odłam islamu. I w ten sposób, mimo woli, wspierają radykalnych islamistów w odsuwaniu sufitów na margines, osłabiając poczucie wspólnoty z nimi innych muzułmanów. Nadzwyczajne traktowanie sufitów, np. jako „umiarkowanych”, „pokojowo nastawionych” muzułmanów, jest więc z jednej strony wyrazem oczekiwań tych przedstawicieli Zachodu, którzy szukają partnerów do dyskusji międzyreligijnej. Ale też może prowadzić do zgoła rasistowskiego wniosku, że pozostali muzułmanie nie są wcale „umiarkowani” czy „pokojowi”. Chybiony akt desperacji Takie wyraźne dzielenie świ