„Głos przeszłości. Wprowadzenie do historii mówionej” to znana na całym świecie, inspirująca książka, która w Polsce była dotąd znana (często tylko we fragmentach) jedynie części historyków czy socjologów. Teraz ma szansę trafić do znacznie szerszego grona odbiorców.
Po raz pierwszy książka została wydana w Wielkiej Brytanii w 1978 roku, stając się jedną z prekursorskich publikacji zmieniających podejście do źródeł: przeniosła nacisk z wielkiej historii politycznej na świadectwa tzw. zwykłych ludzi. Dziś coraz trudniej nam sobie wyobrazić opowiadanie historii bez odniesienia się do świadectw pojedynczych osób, wspominających nie tyle (lub: nie tylko) przełomowe wydarzenia, lecz także doświadczaną przez siebie codzienność. Książka Paula Thompsona przecierała ten szlak, a sam autor uznawany jest za współtwórcę naukowej rewolucji, zapoczątkowanej w latach sześćdziesiątych, gdy do głosu dochodzili historycy zaangażowani społecznie. Ruch historii mówionej trafiał na podatny grunt – nie tylko w Europie.
Na przestrzeni lat „Głos przeszłości” doczekał się uzupełnianych i aktualizowanych przez autora wydań, dzięki czemu nie traci na aktualności i ma szansę inspirować kolejne pokolenie czytelników. Po polsku ukazuje się przekład najnowszego, IV wydania – do współpracy przy jego przygotowaniu Thompson zaprosił swoją dawną studentkę, a obecnie uznaną profesorkę Joannę Bornat. Autorzy są badaczami, ale też wieloletnimi praktykami historii mówionej. We wstępie oboje piszą wprost: „Chcieliśmy, aby ta książka miała charakter zarówno praktyczny, jak i filozoficzny [...] Przedstawiamy obszerny przegląd głównych cech historii mówionej i narracji biograficznych oraz ich roli społecznej i historycznej, korzeni, rozwoju i popularyzacji na całym świecie”.
Lektura „Głosu przeszłości” pozwoli zrozumieć, co stanowi istotę historii mówionej jako źródła wiedzy. Ponieważ historia ta „z natury jest zarówno twórcza, jak i oparta na współpracy”, autorzy podsuwają czytelnikom liczne i sugestywne przykłady opartych na niej projektów realizowanych w szkołach, muzeach czy w lokalnych społecznościach w różnych zakątkach świata. Projektów, które często mają siłę przeobrażania tych społeczności. Autorzy przytaczają między innymi historię zespołu teatralnego złożonego z osób starszych, które przedstawiały na scenie własne wspomnienia oraz historie. Grupa podejmowała tematy takie, jak m.in. przeprowadzki do nowo wybudowanych osiedli budownictwa społecznego w latach 50., pracę kobiet w fabrykach podczas wojny, czy utworzenie publicznej służby zdrowia.
Scenariusze, nagrania wywiadów, zdjęcia, transkrypcje, sztuki – wszystkie materiały poświęcone temu projektowi zostały zarchiwizowane i służą teraz kolejnym pokoleniom studentów i adeptów dramy w zapoznaniu się z metodą historii mówionej, w opracowywaniu na jej podstawie własnych projektów i przedstawień. Thompson i Bornat piszą, że „najbardziej wciągające sztuki często powstają dzięki wciągnięciu naocznych świadków w tworzenie dramy i wykorzystaniu ich sugestii dotyczących konkretnych kwestii, rekwizytów i atmosfery. […] Zespół teatralny, który wystawił spektakl poświęcony strajkowi okupacyjnemu pracowników zakładów motoryzacyjnych General Motors we Flint w 1937 r., stworzył sztukę na podstawie „wymiany interaktywnej”. Twórcy zaprosili uczestników strajku, aby „poddali [ich] pracę krytyce, poprawili kwestie i pogłębili zrozumienie ówczesnych emocji. Nawiązaliśmy wyjątkową, mentorską relację. […] Historia mówiona stała się procesem wymiany międzypokoleniowej, gdyż wytworzyła relację, w ramach której występujący, spektakl i odbiorcy stali się jednością”.
Paul Thompson i Joanna Bornat stawiają też w książce pytania o naturę pamięci, o wiarygodność źródeł mówionych i sytuacje, kiedy „wspomnienia wprowadzają w błąd”. Podsuwają wiele porad praktycznych ułatwiających przygotowanie się do wywiadu i jego prowadzenie, łącznie z gotowymi scenariuszami wywiadów biograficznych.
Książka wpisuje się w coraz popularniejszy również w Polsce nurt dokumentowania historii lokalnej i doświadczeń różnych grup społecznych. Tym również zajmuje się nurt archiwistyki społecznej, który w Polsce rozwija się coraz prężniej. Jak podkreślił prof. Robert Traba z Instytutu Studiów Politycznych PAN, „Ten fenomen archiwów społecznych jest być może jedynym w Europie na taką skalę […]”. Tym bardziej „Głos przeszłości” stanowi pomoc dla wszystkich entuzjastów mikrohistorii, archiwistów społecznych, którzy zajmują się gromadzeniem pamiątek ze swoich regionów, pamiątek rodzinnych, historii skupionych wokół konkretnych grup społecznych, jak na przykład pielęgniarek czy harcerzy. Wszak historia mówiona to sposób na oddanie głosu osobom i grupom społecznym dotąd niewysłuchanym, nieuprzywilejowanym, które dzięki niej zyskują głos – i słuchaczy.
Wydawcą publikacji jest Centrum Archiwistyki Społecznej.
Więcej informacji: https://cas.org.pl/wydarzenia/glos-przeszlosciwprowadzenie-do-historii-mowionej/