Politycy bez wyboru
Recenzja książki: Ian Kershaw, "Punkty zwrotne – decyzje, które zmieniły bieg drugiej wojny światowej"
Co było kluczem nie tylko dla przebiegu II wojny światowej, ale też dla kształtu powojennej rzeczywistości? Niemiecka napaść na Związek Sowiecki? A może ustalenia z konferencji Wannsee o „ostatecznym rozwiązaniu”, czyli eksterminacji Żydów? Czy też przystąpienie do wojny w Europie Stanów Zjednoczonych po japońskim ataku na Pearl Harbor?
Pytania te stawia sir Ian Kershaw, profesor historii najnowszej na uniwersytecie w Sheffield, znany głównie z monumentalnej – i uchodzącej jak dotąd za wiodącą – biografii Hitlera. Uznaje je za ważne i aktualne choćby dlatego, że II wojna światowa w olbrzymiej mierze ukształtowała nie tylko oblicze XX wieku, ale po części także bieżącego stulecia. Dość wymienić radykalną zmianę układu sił w świecie czy traumę powstałą po Zagładzie.
Zdaniem brytyjskiego badacza na przebieg II wojny wpłynęła seria, powiązanych z sobą zresztą, decyzji podjętych między majem 1940 a grudniem 1941 roku przez przywódców. Przekonuje, że już wtedy rozpisane zostały role na późniejsze lata – w tym na konferencje w Jałcie i Poczdamie, gdzie przypieczętowano tylko reguły geopolitycznego podziału świata.
Kershaw nie bawi się przy tym w tzw. historię alternatywną. Uznaje to za bezsensowne. Szuka jednak powodów, dla których wydarzenia potoczyły się tak, jak się potoczyły. Udowadnia tym samym, dlaczego inne decyzje podjęte być nie mogły. Analizuje wpływ czynników ustrojowych na mechanizm podejmowania rozstrzygnięć politycznych. Zwraca uwagę na szczególną w tamtych czasach rolę ideologii. Pamięta o uwzględnieniu osobowości przywódców (ot choćby: gabinet brytyjski funkcjonował wówczas jako kolektyw, a Churchill jako świeżo upieczony premier był traktowany przez kolegów ze sceptycyzmem; całkiem inny wymiar miała oczywiście władza Stalina czy Hitlera, ale też – w pewnym sensie – Roosevelta). Na to wszystko nakładał się naturalnie wzgląd na opinię publiczną i aspiracje elit – zwłaszcza wojskowych.
Efektem jest nie tylko barwny fresk historyczny, ale też precyzyjny opis reguł rządzących polityką i zachowaniami ludzi władzy. Na dodatek obszerna książka pokazowo wypełnia najlepsze reguły narracyjne cechujące anglosaski styl pisania o przeszłości.
Ian Kershaw, Punkty zwrotne – decyzje, które zmieniły bieg drugiej wojny światowej, Znak, Kraków 2009, s. 709