Trwanie kultury
Recenzja książki: Maria Bogucka, "Kultura, naród, trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 roku"
To rozszerzona wersja wcześniejszej pracy profesor Marii Boguckiej, sięgającej do 1918 r. Nowy tom obejmuje czas do końca PRL. I nie jest to tylko zarys historii, lecz także sztuki, stylu życia, mody, prasy, kulinariów i rozrywki. A to dlatego, że, jak wiemy, pojęcie kultury określa wszystko, co dotyczy człowieka – twory ducha i życie codzienne.
Książka Boguckiej, autorki wielu prac o historii dawnej, jest podręcznikiem, ale równie dobrze może być czytana przez wszystkich, którzy chcieliby poznać mechanizmy ciągłości polskiej kultury. Zawarte w tytule „trwanie” jest bowiem bardzo ważne. Autorka pokazuje też nieustające przez wieki zainteresowanie historią we wszystkich dziedzinach sztuki. Sięganie do przeszłości „nie jest ucieczką od teraźniejszości, lecz tylko głębszym, rozumniejszym i pełniejszym sposobem jej przeżywania”.
To wszystko nie świadczy jednak o tym, że polska kultura rozwijała się jednolicie – w średniowieczu owszem, było u nas tak jak na Zachodzie i wszystkie warstwy społeczne tworzyły kulturę. (Ciekawostką może być choćby to, że już w tamtych czasach pojawiały się głosy mówiące o równorzędności kobiet i mężczyzn). Później szlachta zdominowała wszystkie sfery życia i tworzyła „kulturę jednokierunkową”, inaczej niż w reszcie Europy. Bogucka podkreśla, że zadziwiająca jest właśnie ta ciągłość kultury pomimo 300 lat dominacji jednej warstwy.
Ciekawa z tej perspektywy jest historia kultury w PRL, która nie jawi się jako czarna dziura, przeciwnie – po krótkim okresie stalinowskim stała się przestrzenią sporej wolności i znowu mogła być pomostem między Wschodem i Zachodem. Kultura polska właśnie wtedy przestała być dla ludzi z Zachodu hermetyczna, okazała się nowoczesna, zrozumiała i w pełni europejska.
Przekrojowe i skrótowe ujęcie Boguckiej aż się prosi o bardziej szczegółowe uzupełnienie. Taką analizę polskiego życia codziennego znajdziemy w książce „Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich obrazkach” pod redakcją Małgorzaty Szpakowskiej. Te dwie książki czytane razem dają obraz przemian tego najbardziej intensywnego wieku w historii polskiej kultury. I dopiero mając tę wiedzę można zrozumieć, w jakim momencie jesteśmy dzisiaj.
Maria Bogucka, Kultura, naród, trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 roku, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2008, s. 746
- Kup książkę w merlin.pl