Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Historia

Aresztowanie przywódców opozycji i pacyfikacja ukraińskich obywateli. Przemoc w wydaniu Piłsudskiego

1930. Kampania wyborcza do Sejmu. 1930. Kampania wyborcza do Sejmu. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Ktokolwiek dokonał tego niesłychanego podziału społeczeństwa, wyrządził narodowi i państwu olbrzymią krzywdę – pisał w styczniu 1932 roku Wincenty Witos.
Warszawa, 26 października 1931 – 13 stycznia 1932. Oskarżony Herman Lieberman w towarzystwie sekretarki przybywa na rozprawę podczas procesu brzeskiego.Narodowe Archiwum Cyfrowe Warszawa, 26 października 1931 – 13 stycznia 1932. Oskarżony Herman Lieberman w towarzystwie sekretarki przybywa na rozprawę podczas procesu brzeskiego.
Jednodniówka informująca o wyroku w procesie brzeskim.Biblioteka Narodowa w Warszawie Jednodniówka informująca o wyroku w procesie brzeskim.

29 czerwca 1930 r. odbył się w Krakowie Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu, zorganizowany przez przywódców Centrolewu. Był to związek ugrupowań centro-lewicowych (Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie”, Polskie Stronnictwo Ludowe „Piast”, Stronnictwo Chłopskie oraz Narodowa Partia Robotnicza), definiujący stan państwa pod rządami piłsudczyków jako dyktaturę, bez której usunięcia będzie niemożliwa poprawa sytuacji Polski. W rezolucji zapowiedziano walkę i domagano się ustąpienia prezydenta Ignacego Mościckiego. W odpowiedzi Józef Piłsudski wrócił do roli szefa rządu, wymusił rozwiązanie parlamentu, a następnie wydał rozkaz aresztowania przywódców opozycji.

Równocześnie z bezwzględnym zwalczaniem przeciwników politycznych, nastąpiła szeroka pacyfikacja ukraińskich obywateli Rzeczpospolitej, w odpowiedzi na działania terrorystyczne nacjonalistycznych grup ukraińskich.

Felicjan Sławoj Składkowski (minister spraw wewnętrznych)

Komendant [Piłsudski, po powrocie z urlopu] kazał mi przygotować w najkrótszym czasie odpowiedzi na szereg zajmujących go pytań z zakresu życia politycznego Polski. Największy nacisk położył na toczące się dochodzenia w sprawie kongresu Centrolewu, odbytego w Krakowie 29 czerwca, którego uczestnicy występowali nie tylko przeciwko rządowi i Komendantowi, ale nawet przeciwko Prezydentowi Rzeczpospolitej. Stopień winy i obciążenia poszczególnych posłów Komendant objął ogólną nazwą „kondemnatek” [zaocznych wyroków] i kazał sobie możliwie szybko przygotować i szczegółowo zreferować owe „kondemnatki” wszystkich posłów Centrolewu.

Warszawa, 11 sierpnia 1930

[Felicjan Sławoj Składkowski, Strzępy meldunków, Warszawa 1988]

Z Kroniki działań terrorystycznych UWO [Ukraińskiej Organizacji Wojskowej], opublikowanej w „Surmie”, organie prasowym organizacji

30 lipca w południe koło Bóbrki członkowie UWO napadli na ambulans pocztowy, którym przewożono około 50 000 zł. Policjant Majewski, który eskortował wóz, został zabity. Po rozbiciu skrzynek sprawcy zabrali pieniądze i uciekli do pobliskich lasów. W czasie pogoni […] policja natrafiła na jednego ze sprawców, studenta prawa H. Pisećkiego […]. Wywiązała się obopólna strzelanina, w czasie której Pisećkyj został ranny dwiema kulami; nie mając możności dalszej ucieczki i nie chcąc trafić w ręce lackich oprawców, Pisećkyj strzałem rewolwerowym odebrał sobie życie. [...]

16 sierpnia poprzecinane zostały przewody telefoniczne i telegraficzne dookoła Lwowa, który od godziny jedenastej wieczorem do dziesiątej rano był odcięty od świata.

Kowno, sierpień 1930

[Wiktor Poliszczuk, Nacjonalizm ukraiński w dokumentach, Cz. 2, Toronto 2002]

Felicjan Sławoj Składkowski

Marszałek zapowiedział […], że za parę dni zamierza zostać premierem rządu, który będzie robił wybory. Po objęciu władzy, zamiarem Komendanta jest, po rozwiązaniu Sejmu [30 sierpnia], aresztowanie szeregu byłych posłów za ich „kondemnatki”.

Warszawa, 22 sierpnia 1930

Otrzymałem następujące instrukcje i rozkazy: […] Podpaleń, sabotaży, napadów i gwałtów w Małopolsce Wschodniej nie wolno traktować jako jakieś powstanie [ukraińskie]. Unikać rozlewu krwi, natomiast stosować, w razie dobrowolnego bądź niedobrowolnego popierania zamachowców przez ludność, represje policyjne, a gdzie to nie pomoże – kwaterunek wojskowy ze wszystkimi ciężarami, związanymi z nim. Sama obecność wojska uniemożliwi zamachowcom terroryzowanie ludności. Ludność musi wiedzieć, że ma słuchać władz, a nie zamachowców.

Warszawa, 1 września 1930

[Felicjan Sławoj Składkowski, Strzępy meldunków…]

Z notatki służbowej z konferencji wojewody tarnopolskiego Kazimierza Moszyńskiego z naczelnikami Wydziałów Bezpieczeństwa województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego

Do środków doraźnych, zmierzających do spacyfikowania terenu, należeć będą: lotne oddziały Policji [...], przymusowe kwaterunki wojskowe [...], warty gminne i odszkodowania [...], rewizje i areszty [...]. Urzędy śledcze bezzwłocznie sporządzą wykazy wszystkich dotychczas przytrzymanych uczniów szkół średnich zamieszanych w akcji antypaństwowej i prześlą drogą służbową do Wydziału BP Urzędu Wojewódzkiego Lwowskiego, celem zakomunikowania ich władzom szkolnym.

Lwów, 5 września 1930

[Adam Adrian Ostanek, Wydarzenia 1930 roku w Małopolsce Wschodniej a bezpieczeństwo II Rzeczypospolitej, Warszawa 2017]

Kordian Józef Zamorski (zastępca szefa Sztabu Głównego WP) w dzienniku

Nieco szczegółów o aresztowanych posłach. Otóż istotnie ostrzyżono im głowy, mieszkają po dwóch, jednak bez książek i żadnych udogodnień. Sami wynoszą nieczystości z cel, sami je szorują, szorują i zamiatają również korytarz. Sam siedzi tylko [Herman] Lieberman [poseł PPS z Przemyśla], który cały czas leży na brzuchu, bo podobno jest tak skatowany w drodze, kiedy go wieziono. Biciem tym doprowadzono go do tego, że krzyczał „Niech żyje Piłsudski”.

Warszawa, 24 września 1930

[Kordian Józef Zamorski, Dzienniki (1930–1938), Warszawa 2011]

Z artykułu w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”

Wybory [parlamentarne, 16 listopada] dały olbrzymie zwycięstwo Blokowi Marszałka Piłsudskiego. Z 372 mandatów okręgowych – z górą co najmniej 200 mandatów uzyskał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem, podczas gdy opozycja polska, tak prawicowa, jak i lewicowa, łącznie z mniejszościami narodowymi, komunistami itd. niespełna 170 mandatów. [...] Centrolew poniósł natomiast klęskę wręcz bezprzykładną, tracąc ponad połowę posiadanych mandatów.

Kraków, 18 listopada 1930

[„Ilustrowany Kurier Codzienny” nr 314/1930]

Stanisław Dubois (poseł PPS, były więzień Brześcia) podczas posiedzenia Sejmu

Pan [Zdzisław] Stroński [referent Komisji Administracyjnej] powiedział, że cała akcja pacyfikacyjna [w Małopolsce Wschodniej] to było wzięcie ludności w opiekę, […] że rząd innej drogi nie miał. Jak to? Rząd, ten silny rząd, ten rząd dyktatorski nie ma środków na to, ażeby tę zbrodnię nielegalnego posiadania broni czy zbrodnię podpalania, czy zbrodnię sabotażu w normalnej drodze wymiaru sprawiedliwości ukarać? To rząd musi koniecznie wojsko do tego wysłać? […] Tu się kończy tragedia narodu ukraińskiego, tu się zaczyna tragedia narodu polskiego.

Warszawa, 26 stycznia 1931

[Sprawozdanie stenograficzne z 7 posiedzenia Sejmu Rzeczpospolitej dn. 26–27 stycznia 1931 r., Biblioteka Sejmowa, RPII/3/7]

Wincenty Witos (przywódca PSL „Piast”, były więzień Brześcia) w ostatnim słowie oskarżonego podczas procesu

Istnieje w tym społeczeństwie olbrzymia przepaść. Ktokolwiek dokonał tego niesłychanego podziału społeczeństwa, […] wyrządził narodowi i państwu olbrzymią krzywdę. Ten system policyjny, protekcyjny, zaglądający do każdej komórki, nie oszczędzający nikogo, zamierzający wykonywać wszystko przy pomocy aparatu państwowego, stał się niesłychanie szkodliwy.

Warszawa, 8 stycznia 1932

[Sprawa brzeska 1930–32, Katowice 1932]

Opracowanie: Marta Markowska (Ośrodek KARTA), współpraca: Przemysław Bogusz, Milena Chodoła, Mariusz Fiłon, Amadeusz Kazanowski, Wojciech Rodak, Adam Safaryjski, Małgorzata Sopyło (zespół „Nieskończenie Niepodległej”).

Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama