Program własny Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku: Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej
Adresatem projektu są jednostki samorządu terytorialnego, w których istnieje wydział lub komórka organizacyjna sprawująca opiekę nad przestrzenią publiczną lub zabytkami oraz samorządowe instytucje kultury. Od III edycji, z uwagi na bardzo duże zainteresowanie programem ze strony organizacji pozarządowych Centrum poszerzyło katalog uprawnionych wnioskodawców o stowarzyszenia i fundacje oraz inne organizacje pożytku publicznego. Ilość projektów aplikacyjnych składanych do programu pokazuje ogromną potrzebę społeczności lokalnych w zakresie kształtowania przestrzeni wspólnej i wprowadzania w jej tkankę obiektów sztuki na wysokim poziomie artystycznym, potrzebę restaurowania wybitnych dzieł XX w, które od lat niszczeją zamiast zdobić przestrzeń wspólną, ale też potrzebę tworzenia i lokowania realizacji nowych, budujących tożsamość lokalną. Z roku na rok rośnie liczba podmiotów zainteresowanych uczestnictwem w projekcie. Spośród 68 aplikacji złożonych w 2021 roku, wyłoniono 15 beneficjentów. W 2022 roku aplikowało do programu 90 wnioskodawców, z czego 15 zostało beneficjentami, natomiast w roku 2023 w naborze uczestniczyło 106 wniosków i wyłoniono do realizacji zadania 27 beneficjentów.
Beneficjenci programu Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej mogą zrealizować rzeźby, obiekty, instalacje, zgodnie z projektami współczesnych artystów; przeprowadzić konserwację rzeźby lub zespołu rzeźb, które już w konkretnej przestrzeni funkcjonują; mogą także wykupić depozyty dzieł gotowych oraz utrwalić prace artystów, które pierwotnie wykonano w mniej wytrzymałych, nieodpornych na warunki atmosferyczne materiałach. Trwałym efektem realizacji programu jest grupa obiektów rzeźbiarskich autorstwa wybitnych twórców, zrealizowanych na wysokim poziomie artystycznym, umieszczonych w przestrzeni publicznej, zewnętrznej i wewnętrznej, ze stałym, nieograniczonym dostępem dla publiczności, m.in.: w parkach rzeźby, foyer, lobby, na dziedzińcach siedzib instytucji użyteczności publicznej, w tym instytucji kultury, uczelni, i innych. W latach 2021 – 2023 w ramach budżetu programu na poziomie niemal 7.5 mln zł, dofinansowano 87 obiektów rzeźbiarskich, ulokowanych przez 56 Beneficjentów w 41 miastach, miasteczkach i gminach.
Celem programu jest podniesienie jakości przestrzeni publicznej poprzez lokowanie dzieł o wysokim poziomie artystycznym oraz podniesienie świadomości estetycznej decydentów i odbiorców tejże przestrzeni. Równolegle do działań realizacyjnych beneficjentów Centrum podjęło próbę dokonania zmiany myślenia o wspólnej przestrzeni także w sferze badawczej, teoretycznej. Specjalnie na potrzeby projektu stworzony został Kodeks dobrych praktyk konkursów pomnikowych, a od roku 2021 opracowywane są zasady dotyczące wyboru, realizacji i funkcjonowania rzeźby w przestrzeni wspólnej. Program stał się kontekstem do organizacji w Centrum cyklu 13 webinarów oraz I i II Kongresu Rzeźba wszędzie?. Ich uczestnicy - eksperci, teoretycy i praktycy, przedstawiciele środowisk zarządzających i współdecydujących o kształcie przestrzeni polskich miast i osiedli, obecni w procesie projektowania i inwestowania w przestrzeń publiczną – dyskutowali o odpowiedzialnym i wartościowym kształtowaniu przestrzeni publicznej biorąc za punkt wyjścia historyczne, polityczne a zwłaszcza społeczne uwarunkowania tejże przestrzeni.
Tegorocznemu, II Kongresowi Rzeźba wszędzie? towarzyszyła wystawa Dani Karavana, światowej sławy izraelskiego artysty, wybitnego twórcy monumentalnych realizacji site-specific. Eva i Noa Karavan – żona i córka artysty, w osobistych relacjach przybliżyły sylwetkę twórcy świadomego własnych artystycznych celów budowanych w oparciu o kulturowe tradycje i etyczne wartości. Kluczowe dla Karavana zadanie wpisania pamięci w strukturę miejsca i krajobrazu, stanowiło punkt wyjścia do dyskusji na temat współczesnej kondycji polskiej rzeźby monumentalnej. Kanwą dyskusji na temat przyczyn uniemożliwiających realizacje projektów w przestrzeni publicznej stanowiły prelekcje poświęcone konkursowi na pomnik Ratującym-Ocaleni, który miał zaistnieć w sąsiedztwie Polin - Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie oraz Pomnik Polaków ratujących Żydów w czasie II wojny Światowej na Placu Grzybowskim. Ostatni dzień kongresu poświęcono kwestii niechcianej, trudnej spuścizny Polski Ludowej. Kontrowersyjne obiekty, pomniki, które powstały, jak chociażby Żelazne Organy Władysława Hasiora, wciąż stają się przyczynami sporów, ale coraz silniej wpisują się też w lokalną tożsamość miejsca i społeczności. Zwieńczenie kongresowego spotkania stanowił performance Invisible Threads Yael Karavan. Spektakl site-specific był hołdem złożonym przez córkę jej ojcu. W przestrzeni wystawy Dani Karavana, artystka wraz z grupą uczestników, zaprezentowała taneczny pokaz osnuty wokół fundamentalnych dla jej ojca - idei pokoju i pojednania. Przejmującym kontekstem dla jej działań stały się aktualne wypadki w Izraelu i Palestynie.
Aktualnie trwa nabór do IV edycji programu. Wysokość budżetu na rok 2024 wynosi 4 mln zł. Nabór odbywa się elektronicznie poprzez platformę Witkac.pl w terminie 2 listopada 2023 – 31 stycznia 2024.
Więcej szczegółów o naborze i programie na stronie www Centrum:
Nabór 2024 | Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (rzezba-oronsko.pl)
Materiał przygotowany przez Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.