Jak zaangażować Polaków w samorządność? Rusza kampania edukacyjno-informacyjna Związku Miast Polskich
W inicjatywę włączyło się ponad 70 miast ze Związku Miast Polskich. Do większego angażowania się w życie małych ojczyzn zachęcają zarówno metropolie, mniejsze miejscowości, a także gminy. W akcji biorą udział m.in.: Poznań, Kraków, Rzeszów, Opole, Częstochowa, Tychy, Bielsko-Biała, Rybnik, Ełk, Kartuzy, Kołobrzeg, Sandomierz czy Błaszki. Pełną listę miast można znaleźć na stronie www.miasta.pl.
„Chcemy, aby nasi mieszkańcy mieli świadomość, że wspólnie z samorządem mogą kształtować swoją najbliższą okolicę jak i całe miasto. Dlatego mówimy w kampanii Całe miasto to Twój dom, planuj je z rozmachem, bo masz na to wpływ. W projekcie pokazujemy konkretne narzędzia, z których mieszkańcy mogą korzystać” – komentuje Jacek Karnowski, prezydent Sopotu, miasta zaangażowanego w kampanię. „Akcja ma zachęcić naszych mieszkańców do większego angażowania się w sprawy lokalne i wpływania na to, jak nasze miasta wyglądają i jak się w nich żyje.” – podkreśla Karnowski.
Co wynika z badań?
Badania pokazują, że zaledwie jedna trzecia Polaków jest zainteresowana życiem publicznym, natomiast 20-25% w ogóle się nim nie interesuje. Według analizy CBOS bezpośredni kontakt z urzędnikiem w jakiejś sprawie dotyczącej społeczności lokalnej (poza załatwieniem własnych spraw w urzędzie) w ciągu roku ma zaledwie 8% Polaków. Jedną z głównych przyczyn niskiej partycypacji społecznej jest brak przekonania o możliwości wpływania na rzeczywistość. Polacy uważają, że nie mają przełożenia na losy kraju. Ci, którzy w badaniach potwierdzają, że taki wpływ mają, przyznają jednocześnie, że z niego nie korzystają.
„Często deklarujemy, że doceniamy samorząd. Według CBOS, w 2017 roku, 73 procent mieszkańców pozytywnie oceniło działania samorządów lokalnych. Uważamy równocześnie, że nasz wpływ na sprawy lokalne jest większy niż na sprawy kraju. Jednak postawa większości z nas jest spójna ze stwierdzeniem demokracja fajna sprawa, bylebym nie musiał nic robić” – komentuje Joanna Nowaczyk, koordynator kampanii w Związku Miast Polskich.
Nieprzypadkowo projekt zainicjowano w maju, który jest tradycyjnie miesiącem samorządu terytorialnego. Na 27 maja minęła bowiem rocznica upamiętniająca pierwsze wybory samorządowe z 1990 roku.
Jak można się zaangażować?
- W jaki sposób mieszkańcy mogą włączyć się w urządzanie swojej małej ojczyzny?
Mieszkańcy miast mają wybór. Mogą pozostawić podejmowanie decyzji w rękach swoich przedstawicieli lub angażować się sami. Mogą to robić poprzez wybranie przedstawicieli, którzy będą podejmować decyzje w ich imieniu - reprezentantów do rady miasta, burmistrza, prezydenta, czy też zaangażować się samodzielnie przez:
- Skorzystanie z biernego prawa wyborczego - kandydowanie do rady miasta lub na burmistrza czy prezydenta
- Udział w referendum lokalnym
- Złożenie wspólnie z innymi mieszkańcami projektu uchwały do rady miasta
- Udział w konsultacjach społecznych
- Zgłoszenie projektu do budżetu obywatelskiego i głosowanie na niego
- Zaangażowanie się w działania rady osiedla lub dzielnicy
- Działanie w organizacji pozarządowej zgłaszającej propozycje projektów do samorządu
- Włączenie się w działania rad opiniująco-doradczych (np. rady seniorów, rady kobiet, młodzieżowej rady miasta)
- Składanie inicjatyw lokalnych
- Jak i kiedy można wybrać przedstawicieli, którzy w imieniu mieszkańców będą podejmować decyzje istotne dla miasta?
Mieszkańcy wybierają radnych - przedstawicieli do rady miasta oraz burmistrza lub prezydenta miasta (w zależności od wielkości miasta). Rady miast uchwalają prawo dla danej społeczności lokalnej. Przepisy te wykonują odpowiednio burmistrzowie lub prezydenci miast.
Burmistrzów i prezydentów miast (a także wójtów) wybiera się w Polsce w wyborach powszechnych na 5-letnią kadencję. Również 5 lat liczy kadencja radnych.
Najbliższe wybory samorządowe odbędą się jesienią 2018 roku.
- Kto może zostać radnym, burmistrzem lub prezydentem miasta?
Bierne prawo wyborcze - prawo kandydowania (startowania) w wyborach - posiada obywatel polski oraz obywatel Unii Europejskiej, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat (kandydaci do rady miasta) lub 25 lat (kandydaci na prezydentów miast, burmistrzów czy wójtów) i jednocześnie stale zamieszkuje na obszarze tej gminy. Osoba taka musi wykazać się niekaralnością.
- W jaki sposób mieszkańcy mogą zainicjować referendum lokalne?
Taki rodzaj referendum to rozstrzygnięcie istotnej dla społeczności lokalnej sprawy w drodze powszechnego głosowania. Polega na podaniu na karcie do głosowania odpowiedzi (tak lub nie) na pytania referendalne lub na wyborze jednego z rozwiązań podanych w karcie do głosowania.
Mieszkańcy mogą:
- Wystąpić z inicjatywą przeprowadzenia referendum podpisaną przez 15 osób (z wnioskiem może wystąpić też NGO lub inna osoba prawna)
- Zgłosić inicjatywę do burmistrza lub prezydenta
- Zebrać podpisy mieszkańców popierających inicjatywę (10% dorosłych mieszkańców miasta)
- Złożyć wniosek w urzędzie miasta. Jeśli wniosek spełni wszystkie wymagania formalne, referendum zostanie ogłoszone. Wynik jest wiążący, jeśli uczestniczy w nim co najmniej 30% uprawnionych do głosowania lub w przypadku odwołania burmistrza/prezydenta 3/5 mieszkańców, którzy wzięli udział w poprzednich wyborach na prezydenta, burmistrza, radę miasta.
- W jaki sposób mieszkańcy mogą złożyć projekt uchwały do rady miasta?
Można zebrać grupę mieszkańców zainteresowanych tym przedsięwzięciem i wspólnie napisać projekt uchwały. Kolejny etap to skierowanie go do rady miasta przez złożenie dokumentów w urzędzie miasta. Projekt mieszkańców zostanie rozpatrzony na sesji rady miasta.
- Na jakich zasadach mieszkańcy mogą wziąć udział w konsultacjach społecznych?
Na stronach internetowych miast są zamieszczane informacje, czy zaplanowano konsultacje społeczne i czego będą one dotyczyły. Aby wziąć w nich udział, należy przekazać swoją opinię we wskazany przez urząd sposób – pisemnie, przez internet lub bezpośrednio na spotkaniu
z urzędnikami. Decyzje w sprawie zgłoszonych opinii można odnaleźć w raportach podsumowujących wyniki konsultacji. Są publikowane na stronach www miast.
- W jaki sposób mieszkańcy mogą zgłosić projekt do budżetu obywatelskiego?
Zgłoszenie projektu do budżetu obywatelskiego musi się odbyć w wyznaczonych przez urząd miasta terminach. Są one określone w regulaminie dostępnym na stronie internetowej miasta. We wniosku należy opisać potrzebę społeczności występującej z projektem. Zgłoszenie można wysłać przez internet lub złożyć osobiście. Drugim etapem jest weryfikacja projektów przez urzędników lub urzędników i mieszkańców. Jeśli dany projekt uzyska wystarczającą liczbę głosów, zostanie poddany pod głosowanie mieszkańców. Weryfikacja zwykle odbywa się jedynie pod kątem formalnym.
Trzecim etapem jest głosowanie, w którym mogą brać udział wszyscy mieszkańcy miasta (czasem od 13. czy 16. roku życia, a nieraz od urodzenia - zależy to od zasad przyjętych przez dany samorząd). Gminy przeznaczają pieniądze na budżet obywatelski w zależności od swoich możliwości finansowych - od 250 tysięcy zł do 1 miliona zł, a w przypadku dużych miast nawet do 20 milionów zł i więcej (np.
w Warszawie ponad 60 mln zł).
- Jak mieszkańcy mogą zaangażować się w działania rady osiedla lub dzielnicy?
Rada osiedla (dzielnicy) dysponuje budżetem i może zrealizować potrzeby istotne dla mieszkańców danego obszaru miasta. Warto pytać i rozmawiać o nowych przedsięwzięciach, które są zaplanowane przez radnych w dzielnicy. Można także samemu zostać radnym osiedlowym i mieć wpływ na lokalne inwestycje. Raz na 4 lata odbywają się wybory do rad osiedli. Każda miejscowość ustala swój harmonogram wyborczy. Osiedlowym radnym może zostać osoba, która ukończyła 18 lat i jest obywatelem Polski lub UE. Posiada pełnię praw wyborczych i publicznych oraz mieszka na terenie osiedla, którego chce zostać radnym. Do miejskiej komisji wyborczej można się zgłosić samemu lub zostać zgłoszonym. Należy wtedy dołączyć do zgłoszenia listę poparcia, jeśli jest wymagana. Ostatni etap to przeprowadzenie skutecznej kampanii wśród mieszkańców osiedla, która zapewni wygraną.
- Propozycje projektów do samorządu można zgłaszać w imieniu organizacji pozarządowej
Współpraca urzędników z organizacjami pozarządowymi obejmuje działania, w które angażują się mieszkańcy zrzeszeni w ramach stowarzyszeń lub fundacji. Istnieją dwie formy takiej współpracy - niezwiązana z przekazywaniem organizacji pieniędzy oraz ta, która wiąże się z wykorzystaniem środków publicznych. Charakter niefinansowy współpracy polega na wzajemnym informowaniu się
o planowanych kierunkach działalności oraz konsultowaniu z organizacjami pozarządowymi projektów uchwał w dziedzinach dotyczących działalności tych organizacji. Te działania to również tworzenie wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z przedstawicieli organizacji pozarządowych oraz administracji publicznej. Charakter finansowy współpracy polega na zlecaniu organizacjom pozarządowym realizacji zadań publicznych.
- Aby urządzać aktywnie swoje miasto, można włączyć się w działania organów opiniująco-doradczych
W różnych samorządach funkcjonują tzw. ciała przedstawicielskie, w których uczestniczą zwykle przedstawiciele lokalnych organizacji pozarządowych. Przy poszczególnych wydziałach lub departamentach urzędów miast mogą działać komisje dialogu obywatelskiego. Innym przykładem są rady działalności pożytku publicznego, działające jako organy konsultacyjno-doradcze przy burmistrzu czy prezydencie. W niektórych gminach funkcjonują rady seniorów, które służą osobom starszym
i reprezentują ich interesy wobec władzy lokalnej. W wybranych miastach istnieją także rady młodzieżowe i rady kobiet. Działalność w tego typu gremiach ma charakter społeczny. Informacji na temat możliwości współpracy udzielają urzędnicy odpowiedzialni w urzędzie miasta za współpracę
z organizacjami pozarządowymi. Praca w komisjach dialogu, radzie pożytku publicznego czy radzie seniorów to okazja, by być bliżej tego, czym aktualnie zajmuje się urząd i mieć wpływ na jego plany.
- Mieszkańcy mogą złożyć z sąsiadami także inicjatywę lokalną do samorządu
Urząd miejski może realizować pomysły płynące od lokalnej społeczności i wdrażać je wspólnie
z mieszkańcami. Inicjatywa lokalna to współpraca jednostek samorządu terytorialnego z ich mieszkańcami, aby wspólnie realizować zadania publiczne na rzecz społeczności lokalnej. Urząd miasta nie przekazuje mieszkańcom dotacji na takie inicjatywy, a wspiera realizację zadania w sposób organizacyjny. Może na przykład kupić materiały lub usługi, zapewnić wsparcie organizacyjnie czy wypożyczyć sprzęt niezbędny do realizacji lokalnego projektu. Mieszkańcy nie mogą czerpać zysku
z realizacji inicjatywy. Wniosek do urzędu może być złożony bezpośrednio lub przez organizację pozarządową. Urzędnicy sprawdzą m.in., czy jest on celowy z punktu widzenia potrzeb lokalnej społeczności i ilu mieszkańcom posłuży, a także jakie efekty i korzyści przyniesie. Im większy będzie wkład mieszkańców w tę inicjatywę (osobowy, finansowy), tym większe szanse na wsparcie ze strony urzędu.