Nie iść w przyszłość po omacku
Psychologia z matematyką. Przedstawiamy finalistów naszych Nagród Naukowych
Już wybuch pandemii uświadomił nam, jak skomplikowanej struktury jesteśmy uczestnikami. Wiedzieliśmy, ale chyba nie dowierzaliśmy, jak wielowymiarowe, wieloskalowe i wielodziedzinowe są globalne sieci zależności. Z osłupieniem obserwowaliśmy, jak niedostatek jednego zasobu (weźmy choćby mikroprocesory sterujące automatyką samochodów) uruchamiał całą kaskadę negatywnych, nieprzewidzianych konsekwencji w skali całej planety. A później obudziliśmy się 24 lutego w świecie, który okazał się być jeszcze wrażliwszy na zakłócenia. Dał o sobie znać czynnik z trudem ujmowany przez naukę – ludzki. Ale jednocześnie to właśnie ludzka kolektywna zdolność do budowania koalicji waży na przebiegu inwazji Rosji na Ukrainę.
Tego typu zjawiska, rzutujące na przyszłość, są trudne do uchwycenia narzędziami nauki. Wymagają udziału badaczek i badaczy, którzy pewnie poruszają się na styku kilku dziedzin. Są psychologami, ale i matematykami. Socjolożkami, ale i fizyczkami. Ogromna większość z finałowej piętnastki tegorocznych Nagród Naukowych POLITYKI ma takie właśnie interdyscyplinarne kompetencje.
Ludzie i mrówki
Do zbadania erozji demokracji, protestów i relacji między protestującymi a policjantami prof. Joanna Rak skonstruowała własne instrumentarium wykorzystujące elementy różnych nauk społecznych, łączące podejście teoretyczne i empiryczne. – Ma też odwagę wchodzić w tłum – podsumował prof. Wiesław Władyka podczas posiedzenia kapituły. Chodzi o odwagę i osobistą, i intelektualną. Ale śmiałość może się też manifestować w mniej oczywisty sposób, choćby przez podjęcie tematu pozornie niszowego. Dr Paweł Korpal – filolog angielski, skandynawista i psycholog w jednej osobie – uwagą otoczył traumę, której poddawani są tłumacze symultaniczni, nierzadko zmuszani do przekładania treści drastycznych. Jak badać neurokognitywne aspekty translacji?
Na styku psychologii i nauk społecznych porusza się dr Ewelina Kowalewska, która wyjaśnia mechanizmy kompulsywnych zachowań seksualnych, zwłaszcza wśród kobiet. Pogranicza bada też dr Karolina Ćwiek-Rogalska. Nie tylko metaforycznie, ale i fizycznie – w tym przypadku polsko-czesko-niemieckie. Dr Krzysztof Miler zajmuje się natomiast niemal dokładnie tym, o czym wspomnieliśmy we wstępie – prawami, które ujawniają się na pewnym poziomie złożoności układu i których nie sposób wysnuć z praw fundamentalnych. Dlaczego mrówki narażają się na niebezpieczeństwo, by pomóc krewniakom? Do czego służy altruizm? Jak to się ma do ludzi? Miler analizuje też drapieżnictwo u mrówkolwów i alkoholizm u pszczół. Bo (prawie) wszystko jest połączone – także wiedza różnych dziedzin.
Wspominamy tu tylko o kilku finalistkach i finalistach, pamiętając, że na jednakową uwagę zasługują wszyscy. W końcu do pierwszego etapu zakwalifikowała się tylko co dwudziesta osoba spośród blisko trzystu, które przesłały zgłoszenia.
Kobiety i mężczyźni
Laureatki wcześniejszych edycji Nagród Naukowych przyznawały – czasem nieoficjalnie – jak krzywdzące bywają oceny dorobku kobiet w nauce. Nie biorą one bowiem często pod uwagę faktu, że wiele z nich to nie tylko badaczki, ale też matki. A macierzyństwo wiąże się z ograniczeniem czasu przeznaczonego na pracę, nawet jeśli rodzina i partnerzy biorą czynny udział w wychowaniu dzieci.
Wydaje się, że udało nam się tę niesprawiedliwość wyeliminować. I rzecz nie w tym, że w finale znalazło się aż dziewięć kobiet. – Nauczyliśmy się inaczej liczyć wiek naukowy – mówił prof. Tomasz Szapiro – uwzględniając czas macierzyństwa. Owszem, większość kandydatek i kandydatów przyszła na świat w burzliwym okresie przełomu lat 80. i 90. Ale wśród finalistek są też osoby, które mogą pamiętać dobrze telewizyjną „Sondę”. Tę pierwszą, Zdzisława Kamińskiego i Andrzeja Kurka.
I drobiazg na zakończenie: pierwszy raz w posiedzeniu kapituły I etapu uczestniczył wysłannik pulsara. Ten nowy portal popularnonaukowy jest jeszcze jednym, poza tygodnikiem, kanałem, którym w świat wysyłać będziemy sygnały o znakomitych młodych polskich naukowczyniach i naukowcach.
***
Finaliści 22. edycji Nagród Naukowych POLITYKI
Nauki Humanistyczne
• dr Paweł Korpal – Wydział Anglistyki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – JĘZYKOZNAWSTWO
• dr Karolina Ćwiek-Rogalska – Instytut Slawistyki PAN – KULTUROZNAWSTWO
Nauki Społeczne
• dr hab. Joanna Rak, prof. UAM – Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – NAUKI POLITYCZNE
• dr Ewelina Kowalewska – Klinika Psychiatrii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego – PSYCHOLOGIA
• dr Jakub Ciążela – Instytut Nauk Geologicznych PAN – GEOGRAFIA, NAUKI O ZIEMI
• dr hab. Katarzyna Czernek-Marszałek – Wydział Zarządzania, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach – EKONOMIA
Nauki o życiu
• dr Krzysztof Miler – Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN – BIOLOGIA
• dr n. med. Jan Krzysztof Nowak – Wydział Lekarski I, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu – MEDYCYNA
• dr n. med. i nauk o zdrowiu Mateusz Spałek – Klinika Nowotworów Tkanek Miękkich, Kości i Czerniaków, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Curie-Skłodowskiej – Państwowy Instytut Badawczy – MEDYCYNA
Nauki Ścisłe
• dr hab. Krzysztof Jachymski – Wydział Fizyki, Uniwersytet Warszawski – FIZYKA
• dr inż. Klaudia Kosek – Instytut Oceanologii PAN – CHEMIA
• dr inż. Małgorzata K. Włodarczyk-Biegun – Centrum Biotechnologii, Politechnika Śląska – BIOTECHNOLOGIA
Nauki Techniczne
l dr hab. inż. Żaneta Świderska-Chadaj – Wydział Elektryczny, Politechnika Warszawska – NAUKI TECHNICZNE/INFORMATYKA
• dr hab. inż. Maria Kurańska, prof. PK – Wydział Inżynierii i Technologii Chemicznej, Politechnika Krakowska – NAUKI TECHNICZNE
• dr inż. arch. Anna Miśniakiewicz – Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska – ARCHITEKTURA
***
Kapituła Profesorska (I etapu)
Biologia prof. dr hab. Ewa Bartnik – Wydział Biologii UW (na emeryturze), dr hab. Marcin Grynberg – Instytut Biochemii i Biofizyki PAN, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI w roku 2004
Filologie, Literaturoznawstwo, Językoznawstwo prof. dr hab. Grażyna Borkowska – Instytut Badań Literackich PAN
Kulturoznawstwo red. Bartek Chaciński POLITYKA
Fizyka prof. dr hab. Katarzyna Chałasińska-Macukow – Wydział Fizyki UW, rektor UW w latach 2005–12
Socjologia prof. dr hab. Henryk Domański – Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Nauki Prawne prof. dr hab. Tomasz Giaro – Wydział Prawa i Administracji UW
Nauki Techniczne prof. dr hab. Michał Kleiber – Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, prezes PAN w latach 2007–15
Archeologia red. Agnieszka Krzemińska POLITYKA
Geografia dr hab., prof. UW Sylwia Kulczyk – Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW
Architektura, Urbanistyka prof. dr hab. inż. arch. Ewa Kuryłowicz – Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Kuryłowicz&Associates
Filozofia prof. dr hab. Paweł Łuków – Instytut Filozofii UW
Matematyka, Informatyka prof. dr hab. Jan Madey – Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW (na emeryturze)
Chemia, Biotechnologia prof. dr hab. Marcin Pałys – Wydział Chemii UW, rektor UW w latach 2012–20 prof. dr hab. Artur Krężel – Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI w roku 2010
Historia Sztuki prof. dr hab. Maria Poprzęcka – Wydział „Artes Liberales” UW
Medycyna prof. dr hab. n. med. dr h.c. Aleksander Sieroń – Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie, prorektor ds. medycznych i nauk o zdrowiu
Psychologia, Pedagogika prof. dr hab. Krystyna Skarżyńska – Wydział Psychologii Uniwersytetu SWPS w Warszawie
Ekonomia, Zarządzanie prof. dr hab. Tomasz Szapiro – Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH w Warszawie, rektor SGH w latach 2012–16, przewodniczący Kapituły
Religioznawstwo, Teologia red. Adam Szostkiewicz POLITYKA
Muzykologia red. Dorota Szwarcman POLITYKA
Historia, Nauki Polityczne, Medioznawstwo prof. dr hab. Wiesław Władyka – Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, POLITYKA
***
Kapituła Społeczna (II etapu)
Marek Belka
Były premier, wicepremier i minister finansów, prezes NBP w latach 2010–16, poseł do Parlamentu Europejskiego
Andrzej Jacek Blikle
Profesor matematyki i informatyki, członek Europejskiej Akademii Nauk, przedsiębiorca i trener biznesu, udziałowiec firmy A. Blikle
Henryka Bochniarz
Założycielka i prezydent Konfederacji Lewiatan (w latach 1999–2019), obecnie przewodnicząca Rady Głównej tej organizacji, ekonomistka, była minister przemysłu, jedna z animatorek Kongresu Kobiet
Sylwia ChutnikKulturoznawczyni, feministka, działaczka społeczna, pisarka, laureatka Paszportu POLITYKI w kategorii Literatura za 2008 r.
Irena Eris
Doktor farmacji, współwłaścicielka i dyrektor ds. badań firmy Dr Irena Eris S.A., laureatka wielu nagród dla przedsiębiorców, menedżerów i społeczników
Robert Firmhofer
Historyk filozofii, współtwórca i dyrektor Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, uznany popularyzator nauki
Michał Komar
Scenarzysta, wydawca, publicysta, pisarz; zastępca przewodniczącego Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, profesor Collegium Civitas
Tomasz Nałęcz
Historyk, publicysta, polityk, w latach 2010–15 doradca prezydenta RP ds. historii i dziedzictwa narodowego
Sławomir S. Sikora
Bankowiec, ekonomista, przewodniczący Rady Nadzorczej Citi Handlowy w Warszawie, w latach 2003–21 prezes zarządu tego banku
Cezary Szczylik
Ordynator Oddziału Onkologii Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock, prezydent Fundacji Onkologii Doświadczalnej i Klinicznej, w latach 1993–2017 szef Kliniki Onkologii Centralnego Szpitala Klinicznego MON
Krzysztof Zanussi
Reżyser, scenarzysta filmowy, publicysta, felietonista
W pracach Kapituły II stopnia uczestniczy również przedstawiciel Kapituły Profesorskiej oraz redaktor naczelny POLITYKI Jerzy Baczyński.