Młoda polska inteligencja
Młoda polska inteligencja. Oto finaliści 23. edycji Nagród Naukowych!
Przywracanie mowy osobom dotkniętym udarem pnia mózgu lub stwardnieniem zanikowym bocznym – wspaniałe! Dostrzeżenie w bezkresie kosmosu zimnych planet, bez końca przemierzających Galaktykę – poruszające! Zaprzęgnięcie nowych technik do przebadania materiału genetycznego Ötziego, Człowieka z Lodu, i stwierdzenie, w jak błędny sposób o nim myśleliśmy – zaskakujące! To tylko trzy fascynujące odkrycia ogłoszone przez naukowców w ciągu ostatnich paru tygodni.
Od chwili, kiedy przyznaliśmy Nagrody Naukowe po raz 22., podobnych impulsów zmieniających nasze wyobrażenia na temat świata były setki. Wydawać by się jednak mogło, że bledną one w świetle osiągnięcia, które zachwyciło/zelektryzowało/zatrwożyło (niepotrzebne skreślić) nas wiosną. Zyskaliśmy wtedy – za pośrednictwem ChatGPT – dostęp do prawdziwie wielkiego modelu językowego. Podobne narzędzia sztucznej inteligencji istniały już od lat. To jednak, wsparte ogromnym kapitałem Microsoftu, wykarmiono na niezliczonych bibliotekach tekstów. I stworzyło wrażenie, że obcujemy z istotą ludzką – tylko nieporównanie potężniejszą.
ChatGPT sprowokował lawinę pytań o przyszłość nauki. O naturę odkrycia, ideę teorii, istotę kreatywności i o łatwość automatycznego generowania treści na podstawie istniejących już publikacji. Lawina zeszła, po czym zapadła cisza, bo większość lęków okazała się bezpodstawna. Naukowcy zaś swoim dorobkiem dowodzą, że są niezastępowalni. Jest wśród nich piętnastka nominowanych do Nagród Naukowych POLITYKI.
Przykładem dr Paweł Nowakowski z Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego, skupiający uwagę na grupach społecznych dotąd pozbawionych głosu. Bada starożytne inskrypcje pozostawione przez niewolników, wyzwoleńców, członków mniejszości wyznaniowych. Ich opowieść o świecie mija się z dominującą narracją elit, ale bez niej obraz przeszłości jest dramatycznie niepełny. Która z maszyn, wytworów wielkich korporacji, by się tym zainteresowała? Jak odtworzyłaby niuanse przepływów ludzkich wierzeń i przekonań?
Nie inaczej jest z przedmiotem zainteresowań dr Marii Ferenc z Działu Naukowego Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma. Prześledziła ona przepływy wieści docierających do Żydów uwięzionych w getcie warszawskim. Analizowała procesy podejmowania krytycznie istotnych decyzji bez dostępu do pełnych danych. Prof. Wiesław Władyka rekomendował jej kandydaturę z jeszcze jednego powodu: „Wyróżnienie dr Ferenc byłoby wyrazem solidarności z historykami zajmującymi się Zagładą”. Do takich aktów nie będzie zdolny żaden model generatywny.
Zamiast wpadać w egzystencjalne drżenie związane z narastającą obecnością AI, przygotujmy się na nieuniknioną kolaborację. Pomogą w tym wyniki badań prowadzonych przez dr. Kamila Mamaka z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Stara się on przygotować ludzkość na intensywną obecność technologii cyfrowych, osadzając swoje propozycje w istniejącym systemie filozoficzno-prawnym. Brzmi to enigmatycznie? Zacytujmy więc prof. Pawła Łukowa, który streszcza tę problematykę następująco: „Czy można bezkarnie kopnąć robota?”.
Także na takie pytania nasi nominowani odpowiadają przekonująco.
Finaliści 23. edycji Nagród Naukowych POLITYKI
Nauki humanistyczne
dr Michał Koza – Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński – LITERATUROZNAWSTWO
dr Paweł Nowakowski – Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski – ARCHEOLOGIA
dr Kamil Mamak – Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński – FILOZOFIA/PRAWO
dr Maria Ferenc – Dział Naukowy, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma – HISTORIA
Nauki społeczne
dr Marek Muszyński – Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk – SOCJOLOGIA
dr hab. Łukasz Okruszek – Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk – PSYCHOLOGIA
dr Marta Sylla – Wydział Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu – GEOGRAFIA
Nauki o życiu
dr Maciej Cieśla – Międzynarodowy Instytut Mechanizmów i Maszyn Molekularnych PAN – BIOLOGIA
dr Damian Jacenik – Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki – BIOLOGIA
dr hab. n. med. Paweł Rajwa – Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach – MEDYCYNA
Nauki ścisłe
dr hab. Piotr Skowron – Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki, Uniwersytet Warszawski – INFORMATYKA
dr inż. Michał Dziadek – Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie – BIOTECHNOLOGIA
dr Marcin Lindner – Instytut Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk – CHEMIA
Nauki techniczne
dr inż. Adam Okniński – Centrum Technologii Kosmicznych, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Lotnictwa – NAUKI TECHNICZNE
dr inż. arch. Monika Szopińska-Mularz – Wydział Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury, Politechnika Rzeszowska im. I. Łukasiewicza – ARCHITEKTURA
***
Kapituła Profesorska (I etapu)
Biologia prof. dr hab. Ewa Bartnik – Wydział Biologii UW (na emeryturze), dr hab. Marcin Grynberg – Instytut Biochemii i Biofizyki PAN, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI w roku 2004
Filologie, Literaturoznawstwo, Językoznawstwo prof. dr hab. Grażyna Borkowska – Instytut Badań Literackich PAN
Kulturoznawstwo red. Bartek Chaciński POLITYKA
Fizyka prof. dr hab. Katarzyna Chałasińska-Macukow Wydział Fizyki UW, rektor UW w latach 2005–12
Socjologia prof. dr hab. Henryk Domański – Instytut Filozofii i Socjologii PAN
Nauki Prawne prof. dr hab. Tomasz Giaro – Wydział Prawa i Administracji UW
Nauki Techniczne prof. dr hab. Michał Kleiber – Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, prezes PAN w latach 2007–15
Archeologia red. Agnieszka Krzemińska POLITYKA
Geografia dr hab., prof. UW Sylwia Kulczyk – Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW
Architektura, Urbanistyka prof. dr hab. inż. arch. Ewa Kuryłowicz – Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Kuryłowicz&Associates
Filozofia prof. dr hab. Paweł Łuków – Instytut Filozofii UW
Matematyka, Informatyka prof. dr hab. Jan Madey – Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW (na emeryturze)
Chemia, Biotechnologia prof. dr hab. Marcin Pałys – Wydział Chemii UW, rektor UW w latach 2012–20, prof. dr hab. Artur Krężel – Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI w roku 2010
Historia Sztuki prof. dr hab. Maria Poprzęcka – Wydział „Artes Liberales” UW
Medycyna prof. dr hab. n. med. dr h.c. Aleksander Sieroń – Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie, prorektor ds. medycznych i nauk o zdrowiu
Psychologia, Pedagogika prof. dr hab. Krystyna Skarżyńska – Wydział Psychologii Uniwersytetu SWPS w Warszawie
Ekonomia, Zarządzanie prof. dr hab. Tomasz Szapiro – Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH w Warszawie, rektor SGH w latach 2012–16, przewodniczący Kapituły
Religioznawstwo, Teologia red. Adam Szostkiewicz POLITYKA
Muzykologia red. Dorota Szwarcman POLITYKA
Historia, Nauki Polityczne, Medioznawstwo prof. dr hab. Wiesław Władyka – Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, POLITYKA
***
Kapituła Społeczna (II etapu)
Marek Belka
Były premier, wicepremier i minister finansów, prezes NBP w latach 2010–16, poseł do Parlamentu Europejskiego
Andrzej Jacek Blikle
Profesor matematyki i informatyki, członek Europejskiej Akademii Nauk, przedsiębiorca i trener biznesu, udziałowiec firmy A. Blikle
Henryka Bochniarz
Założycielka i prezydent Konfederacji Lewiatan (w latach 1999–2019), obecnie przewodnicząca Rady Głównej tej organizacji, ekonomistka, była minister przemysłu, jedna z animatorek Kongresu Kobiet
Sylwia Chutnik
Kulturoznawczyni, feministka, działaczka społeczna, pisarka, laureatka Paszportu POLITYKI w kategorii Literatura za 2008 r.
Irena Eris
Doktor farmacji, współwłaścicielka i dyrektor ds. badań firmy Dr Irena Eris SA, laureatka wielu nagród dla przedsiębiorców, menedżerów i społeczników
Robert Firmhofer
Historyk filozofii, współtwórca i dyrektor Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, uznany popularyzator nauki
Michał Komar
Scenarzysta, wydawca, publicysta, pisarz; zastępca przewodniczącego Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, profesor Collegium Civitas
Tomasz Nałęcz
Historyk, publicysta, polityk, w latach 2010–15 doradca prezydenta RP ds. historii i dziedzictwa narodowego
Sławomir S. Sikora
Bankowiec, ekonomista, przewodniczący Rady Nadzorczej Citi Handlowy w Warszawie, w latach 2003–21 prezes zarządu tego banku
Cezary Szczylik
Ordynator Oddziału Onkologii Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock, prezydent Fundacji Onkologii Doświadczalnej i Klinicznej, w latach 1993–2017 szef Kliniki Onkologii Centralnego Szpitala Klinicznego MON
Krzysztof Zanussi
Reżyser, scenarzysta filmowy, publicysta, felietonista
W pracach Kapituły II stopnia uczestniczy również przedstawiciel Kapituły Profesorskiej oraz redaktor naczelny POLITYKI Jerzy Baczyński.