Czy i co obywatele mogą zrobić, żeby zamanifestować sprzeciw wobec działań rządu PiS? Twierdzenie, że jako obywatele jesteśmy zupełnie bezradni, okazuje się fałszywe. Coś jednak zrobić się da.
„Ruch walki bez przemocy, który w Polsce powstaje, jest fantastyczną szkołą obywatelskości korzystającą ze sterydów realnych zagrożeń, jakie tworzy władza” – mówi w rozmowie z Jackiem Żakowskim dr Maciej Bartkowski, dyrektor w waszyngtońskim Międzynarodowym Instytucie Konfliktu bez Przemocy.
Na podstawie rozmowy z dr. Bartkowskim, jego doświadczeń wyniesionych z analizy sytuacji w Polsce i innych krajach, w których łamane są reguły demokracji, przygotowaliśmy zestaw porad dla tych, którzy zastanawiają się, jak można przeciwstawić się zbyt ekspansywnej władzy.
1. Spróbuj odzyskać język patriotyzmu. PiS wygrało wybory, posługując się patriotycznymi, tożsamościowymi hasłami. Lewica i centrum milcząco godziły się na to zawłaszczenie. Nikt specjalnie nie próbował tworzyć w Polsce wizji nowoczesnego, konstytucyjnego patriotyzmu typu amerykańskiego albo niemieckiego, opartego na obywatelskim nonkonformizmie, poczuciu obywatelskiej odpowiedzialności, świadomości obywatelskich obowiązków wobec porządku, na którym oparty jest ład państwowy. W wolnym demokratycznym kraju obywatele muszą rozumieć i czuć, że patriotyzm to jest konstytucyjna praworządność.
Walka bez przemocy to nie tylko wymyślanie i wdrażanie alternatywnych praktyk i narracji, które przeciwstawią się władzy. Język jest kluczem.
2. Twórz media niezależne. Demonstracje, choć dowodzą obywatelskiej świadomości, w dłuższej perspektywie nie wystarczą. Tymczasem kiedy się demonstruje przeciw zawładnięciu mediami państwowymi przez jedną partię, trzeba mieć projekt mediów niezależnych. Odpowiedzią na media „narodowe” powinno być tworzenie „mediów obywatelskich”.
3. Miej swój własny program pozytywny. Jeśli nie podobają Ci się projekty ustaw i zmiany forsowane przez rządzących, miej własny koncept: w sprawie mediów (patrz punkt 2), w sprawie Trybunału, w sprawie sześciolatków czy gimnazjów. W Polsce obywatelom również przysługuje inicjatywa ustawodawcza.
4. Nawołuj do międzynarodowych reakcji. Co działacze PiS nazwaliby aktem donosicielstwa, to my nazywamy troską o kraj. Sankcje mogą się przy okazji odbić także na tych, którzy do nich nawołują. Ale patriotyzm to przekonanie, że dziś muszę ponieść ofiarę, żeby kraj miał się lepiej i żeby szybciej wrócił na właściwą drogę.
5. Stwórz ranking osób, które Twoim zdaniem niszczą demokrację i państwo prawa – między innymi Trybunał Konstytucyjny, służbę cywilną, niezależność mediów. Polityków, „ekspertów”, rządowych dziennikarzy, biorących pracę po niesprawiedliwie zwolnionych, wykorzystujących przyznane przez nową władzę funkcje do niszczenia inaczej myślących. Chodzi tu o ostracyzm społeczny i wywarcie presji na ludzi, którzy są na liście lub mogą się na niej znaleźć. Należy ich wskazać i w pewnym sensie zawstydzić.
To musi być oddolna inicjatywa, pod którą zbiera się podpisy, głosuje w internecie itp. Mając milion lub więcej podpisów, można wysyłać taką listę do instytucji i organizacji międzynarodowych – do Unii Europejskiej, OBWE, Rady Europy, Wspólnoty Państw Demokratycznych, NATO, ONZ, do ambasad, do demokratycznych rządów.
6. Stwórz listę oczekiwań. I dołącz ją do listy czarnych owiec. Wystosuj na przykład prośbę do międzynarodowych organizacji profesjonalistów, żeby sprawdziły, czy czarne owce swoim postępowaniem naruszają ich wewnętrzne standardy. Dla organizacji dziennikarskich, prawniczych, politologicznych, socjologicznych, biznesowych standardy są ważną sprawą. Jeśli dostaną listę z milionem podpisów, to jej nie zlekceważą.
Oczywiście żaden rząd nie cofnie uznania rządowi Beaty Szydło. Ale jest prawdopodobne, że wytworzy się zwyczaj pytania polityków PiS przez zagranicznych partnerów, jak otwarta jest partia rządząca na głos opozycji, kiedy Trybunał Konstytucyjny odzyska konstytucyjną pozycję i kiedy rząd przestanie kontrolować publiczne media i niszczyć krytyczne media prywatne.
7. Podpisuj petycje, wysyłaj listy do polityków, bierz udział w bojkotach i strajkach. Daj do zrozumienia, że niektóre decyzje rządzących Ci się nie podobają i nie wyrażasz na nie zgody, nie jesteś posłuszny.
8. Noś emblematy oporu. Jeśli Twój sprzeciw wobec działań rządu PiS ktoś nazwie formą narodowej zdrady, noś znaczek „Zdrajca narodowy”. Tak dumnie jak hasło „jestem gorszego sortu”.
9. Bierz udział w budowaniu instytucji obywatelskich. Albo wspieraj je finansowo. Choćby budżet rzecznika praw obywatelskiego, któremu PiS chce zabrać część funduszy. Zbiórka pieniędzy to sposób mobilizowania poparcia i budowania struktur. Wszystkie ruchy, które odniosły sukces, były na ogół niesłychanie sprawne w zbieraniu funduszy. Przykładem choćby Solidarność.
10. Skoro nie w każdej sprawie możemy liczyć na referendum, zorganizujmy się w internecie. Przeprowadźmy w sieci rodzaj powszechnych wyborów do jakiegoś komitetu koordynacyjnego obywatelski ruchu obrony demokracji. Jeśli włączy się kilka milionów ludzi, to legitymacja przeciwników władzy, także międzynarodowa, bardzo się wzmocni.