René Girard jest prawodawcą ważnych odkryć w świecie antropologii kultury. Jego teoria mimetyczna oraz odkrycie mechanizmu wyłaniania kozła ofiarnego wśród organizacji społecznych stały się prawdziwą rewelacją intelektualną i przyczynkiem do poważnej dyskusji nad prapoczątkami tworzenia się kultury. "Początki kultury" to zapis rozmów z filozofem i antropologiem, który nie boi się sądów kontrowersyjnych i jasno stawia kwestie swojego światopoglądu.
Nieodłącznym elementem wszystkich wypowiedzi Girarda i najważniejszą przesłanką poszukiwań intelektualnych jest wiara chrześcijańska. Girard, określany jako „Darwin antropologii”, to przede wszystkim znawca i egzegeta pism Starego i Nowego Testamentu. Biblia to dla niego główny materiał badawczy, z którego wyprowadził większość swoich tez dotyczących prawideł działania mechanizmu mimetycznego jednostek i wspólnot złożonych. Według filozofa jednostka w procesie socjalizacji poddana jest ciągłej presji naśladowania, przy czym mimesis ma dla Girarda dwa odcienie. Wyróżnia on naśladownictwo „dobre”, prowadzące do wzrostu umiejętności przystosowawczych człowieka i jego sprawne poruszanie się w świecie reguł rządzących relacjami społecznymi. Natomiast „złe” naśladownictwo polega na skomplikowanej grze z „wzorcami”, w których jednostka upatruje potencjalnego wroga w walce o „przedmiot” własnego pożądania.
Napięcie między faktyczną kondycją człowieka, a jego ambicjonalnym „ideałem”, często będącym produktem zmasowanej promocji „idoli” we współczesnym świecie, prowadzi do szeregu niekontrolowanych wybuchów agresji i autoprzemocy. Girard broni opcji, że tak było od zawsze, a konfliktogenny charakter naszej woli sprostania „wzorcom” prowadzi do ich unifikacji i zatarcia się granic między realnym a iluzorycznym byciem w świecie. Biblia jest dla Girarda naukowym źródłem, z którego czerpie dowody na prawdziwość swoich obserwacji współczesności. Należy jednak oddać sprawiedliwość filozofowi – to nie „słowo objawione” udziela gwarancji ważności jego teorii, a właśnie materiał historyczny, ubrany w kostium przypowieści i alegorii, jest niczym „czarna skrzynka”, w której zapisany został cały przebieg formułowania się zasad działania mechanizmu mimetycznego.
Osobną kwestią jest dla Girarda próba objaśnienia pojęcia „kozła ofiarnego” i jego konstytutywnej roli w utrzymaniu status quo życia społecznego. W tym miejscu swoich prac Girarad podjął się niezwykle efektownej interpretacji postaci Chrystusa, który jest niczym „punkt zero”, od którego rozpoczyna się zupełnie nowa historia wyłaniania kozła ofiarnego. Do momentu pojawienia się Bożego Syna w historii ludzkości dominował model „ofiarniczy” – wskazanie i zabicie ofiary stanowiło o dalszej pomyślności hordy, czy też grupy społecznej, a także uwalniało świadomość zbiorową od poczucia winy za pozbawienie życia. Wszak akt założycielski wspólnoty religijnej i sposób realizowania przymierza religijnego, w tradycji biblijnej, częstokroć opierał się właśnie na dokonaniu mordu. Girard pod tym względem analizuje historię Kaina i Abla, poddaje drobiazgowemu namysłowi charakter decyzji Abrahama względem syna Izaaka, by wreszcie jeszcze raz odczytać historię Józefa i jego braci. Chrystus natomiast niesie z sobą radykalne odwrócenie perspektywy „ofiarniczej”. To właśnie niezawiniona ofiara i gotowość jej poniesienia, zaświadcza o abberacyjnym charakterze społecznego status quo i jeszcze silniej obnaża mechanizmy zbiorowej identyfikacji z wzorcem „milczącej większości”, która wskazuje „winnego”. Przemoc związana z wyborem kozła ofiarnego nie potrzebuje nawet sankcji domniemania winy. Jej charakter jest absolutnie genetyczny i ma swoje źródło w naturze człowieka i jego skłonności do kanalizowania własnej winy moralnej w upostaciowionej figurze Boga. Stąd „skandal chrzecijaństwa”, jak określa ten fakt Girard, polega na propozycji pewnego modelu zbawienia, w którym to sam Bóg składa siebie w ofierze, uwalniając tym samym człowieka z błędnego koła przemocy symbolizowanej przez rytuał ofiarniczy.
Rozmowy z René Girardem to przede wszystkim wielka reinterpretacja o charakterze chrystologicznym i żywa dyskusja z tradycją religijną i kulturową. Po ich lekturze z pewnością nieco trudniej będzie czytelnikom skutecznie naśladować wzorce bieżące i modne, chociaż głównie takie pozostają w zasięgu zwykłego śmiertelnika. Girard twierdzi, że jest dokładnie odwrotnie.
René Girard, Początki kultury. Przełożył Michał Romanek. Wydawnictwo Znak, Kraków 2006r.
Przeczytaj fragment książki
Kup książkę w merlin.pl