Ale to już?
Recenzja książki: César Aira, „Epizod z życia malarza podróżnika”
„Ale to już?” – ma rację tłumaczka i autorka posłowia Barbara Jaroszuk, że na koniec lektury nasuwa się właśnie takie pytanie. „Epizod…” Césara Airy jest tym, czym obiecuje być, fragmentem znacznie większej historii. Tak pojemnym i błyskotliwie skondensowanym, że wystarcza za komentarz do spraw, które porusza. Johann Moritz Rugendas jest malarzem podróżnikiem, nie odwrotnie. Wyrusza do Ameryki Południowej, bo Europa jest głodna rycin, szkiców, chce poznać świat za oceanem choćby w taki zapośredniczony sposób. Świat dziki, egzotyczny, nieoswojony – prawdziwy? Bohater (postać historyczna, niemiecki pejzażysta żyjący w XIX w.) ambitnie podchodzi do zadania, przemierzając Chile, Meksyk, Argentynę, obszary płaskie i jeszcze bardziej płaskie. Jest w tym wszystkim refleksja o naturalizmie, ale i zderzeniu cywilizacji. Jest też element tragiczno-komiczny, gdy Rugendas, nieustraszony, szuka pejzaży w samym środku potężnej burzy. Konia nazwie potem Piorunem. Sam też zyska przydomek. Czy to cena za zapędy kolonialne? Czy Rugendas w ogóle wie, co to znaczy? Aira w żadnym razie nie moralizuje, raczej docieka, patrzy w przeszłość, ale jest w swojej prozie bardzo współczesny.
„Ale to już?” to nie pretensja o jakiś brak zamknięcia (choć jest otwarte), ale żal, że nie można w tym świecie pobyć nieco dłużej. Zwłaszcza że nie mamy w Polsce wielu wydanych książek Césara Airy – autor ma w Argentynie status żywej legendy, jest tytanem pracy, autorem dziesiątek powieści i nowel, tłumaczem, wykładowcą. I rzadziej w Polsce wspominanym kandydatem do Nobla. Podobno nie poprawia swoich tekstów. „Epizod”, jedna z nielicznych polskich namiastek Airy (były jeszcze „Trzy opowieści” w przekładzie Tomasza Pindla), dowodzi, że nic dodać, nic ująć.
César Aira, Epizod z życia malarza podróżnika, przeł. Barbara Jaroszuk, ArtRage, Warszawa 2025, s. 96