Rozmach
Zaledwie dwa miesiące po wyborach i miesiąc po sejmowym exposé Donalda Tuska, w którym mówił o „uwolnieniu przedsiębiorców od biurokratycznej gehenny”, Sejm tuż przed Bożym Narodzeniem 2007 r. powołał komisję Przyjazne Państwo. – Palikot nie wszedł do rządu i na otarcie łez dostał „Pięć razy P”: Poletko Pana Palikota Przyjazne Państwo – mówi Marek Wikiński, wiceprzewodniczący komisji (Lewica).
Komisja rozpoczęła pracę w styczniu 2008 r. i od razu narzucono szybkie tempo. Już na pierwszych posiedzeniach pracodawcy z PKPP Lewiatan przedstawiali listę barier ograniczających działalność przedsiębiorców, ruszyła strona internetowa komisji (w sumie za jej pośrednictwem zgłoszono 57 tys. absurdów prawnych). Wraz z zalewem wniosków do komisji wlał się chaos: – Komisja pracowała z posiedzenia na posiedzenie, bez planu, hierarchii problemów. Sprawy błahe mieszały się z ważnymi, jak choćby przepisy dotyczące rejestracji zabytkowych pojazdów i podatki – uważa Witold Michałek, ekspert BCC.
Strategia
Tyle że brak strategii był główną strategią Janusza Palikota. Na początku działania komisji tłumaczył to w POLITYCE: „Nie chcemy jednej wielkiej ustawy deregulacyjnej. Zrobimy setki małych nowelizacji. Nie będzie jednego wielkiego nalotu. Będą setki precyzyjnych ataków na małe cele. Żeby nie widzieli armii, która maszeruje. Będą widzieli tylko masę pojedynczych wybuchów. Nawet jak nas złapią na błędzie, w najgorszym razie padnie jedna nowelizacja. A przy ustawie zbiorczej jedna wpadka zablokowałaby wszystko”. Dziś broni tej strategii: – Ktoś mógł odnieść wrażenie, że skaczemy z kwiatka na kwiatek, ale my świadomie zmienialiśmy drobne elementy ustaw – mówi Palikot.
Już po miesiącu pracy Palikot stanął na stercie druków ustaw, które trafiły pod lupę komisji, i zapowiedział, że przygotuje 150 zmian w przepisach. W ciągu czterech miesięcy sto z nich miało zostać zmienionych. Skaczącego po ustawach Palikota pokazały wszystkie telewizje. Był w swoim żywiole. Jeszcze wtedy miał poparcie premiera i rządu.
Przyspieszenie
Głównie dlatego, że nawet jeśli walka z prawnymi absurdami nie miała tak naprawdę w rządzie priorytetu, to miała świetny PR. Był więc spory nacisk na przyjazne nastawienie urzędników wobec Przyjaznego Państwa. Premier do współpracy z komisją oddelegował Sławomira Nowaka, ówczesnego szefa swego gabinetu. W jej posiedzeniach uczestniczyli ministrowie konstytucyjni, tłumacząc się, co i jak można zmienić w przepisach, a czego – większości paragrafów – lepiej nie.
Przedsiębiorcy zacierali ręce i czekali na efekty prac komisji. Pierwszy rok był dla nich udany: – Szybkie tempo prac i rozmach doprowadziły do dużej nowelizacji ustawy o VAT, były też zmiany w ordynacji podatkowej – wylicza Katarzyna Urbańska, dyrektor departamentu prawnego w Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan.
Hamowanie
Z czasem jednak czołowi politycy PO zaczęli tracić do komisji serce. Ściślej: zaczęli tracić serce do Janusza Palikota po jego kolejnych kontrowersyjnych wystąpieniach. Przełomowym momentem była wypowiedź dotycząca Grażyny Gęsickiej, która podając nieprawdziwe dane skrytykowała rząd za słabe wykorzystanie unijnych funduszy. Palikot wypalił wówczas: „Przykro mi, że prostytucja w polityce sięga nawet pani minister Gęsickiej”. To wywołało burzę w mediach i nawet polityczni przyjaciele Palikota nieoficjalnie przyznawali, że „Janusz przegiął”. Ubiegając kolegów, w styczniu 2009 r. sam podał się do dymisji z funkcji szefa komisji. Miesiąc wcześniej z komisji odeszło trzech przedstawicieli PiS, w tym Paweł Poncyljusz, protestujący przeciwko wypowiedziom Palikota dotyczącym prezydenta Lecha Kaczyńskiego.
Ranga Przyjaznego Państwa zaczęła spadać, a prace zwalniać. Na posiedzeniach zamiast ministrów coraz częściej pojawiali się wiceministrowie (teraz nierzadko rząd reprezentowany jest na poziomie naczelnika wydziału). – Zdarzało się, że obecny na posiedzeniu urzędnik mówił, że nie jest kompetentny, by wypowiadać się w danej sprawie – twierdzi Witold Michałek z BCC.
Dryfowanie
Po Palikocie nowym szefem komisji został Mirosław Sekuła. Miejsca zwolnione przez posłów PiS zajęli przedstawiciele PO, choć przestrzegał przed tym m.in. wiceprzewodniczący Wikiński. Palikot: – Posłowie PiS wycofali się, aby zablokować nasze prace i temu zapobiegliśmy uzupełniając skład.
We wrześniu przyćmiła wszystko afera hazardowa i Sekuła był potrzebny jako szef komisji śledczej powoływanej w tej sprawie. Do łask i na stanowisko przewodniczącego wrócił Palikot, ale komisja nie odzyskała już dawnego wigoru. Sam Palikot przyznaje, że wiele straciła, gdy jesienią 2009 r. Sławomir Nowak został przesunięty przez Donalda Tuska na front sejmowy i nikt w Kancelarii Premiera nie przejął już jego dawnej roli. PiS – po stracie miejsc dla swych przedstawicieli – w ogóle zignorowało Przyjazne Państwo. Dodatkowo – zdaniem samego Palikota – liderów Platformy coraz bardziej zaczęło uwierać jego polityczne umocnienie się. – Doszło do paraliżu prac komisji – mówi Palikot.
Zauważyli to także pracodawcy: – Widać było dysonans między tym, co chciała osiągnąć komisja, a tym, czego chcieli przedstawiciele administracji. Tematy były nieprzedyskutowane. Nagle przedstawiciel rządu przychodził i mówił, że rząd pracuje nad własnym pomysłem w danej sprawie – zauważa Witold Michałek. Tak było na przykład ze słynnym jednym okienkiem, którego na prośbę ministrów komisja Przyjazne Państwo w ogóle nie dotykała. – Nie wiem, dlaczego krytyka spada dziś na nas – mówi Palikot.
Dołowanie
Palikot miał więc swoją komisję, a rząd robił swoje. Oprócz szczegółowych rozwiązań, już szykowanych w ministerstwach, największym konkurentem dla komisji od początku był Waldemar Pawlak, który w resorcie gospodarki pracował nad własnym programem „Lepsze prawo” (pakiet ustaw, który z jednej strony miał poprawić jakość stanowionego w Polsce prawa, z drugiej uwolnić przedsiębiorców od czasochłonnego i kosztownego wypełniania formularzy i składania sprawozdań). Część pakietu Pawlaka już została przyjęta, ale wiele ustaw i programów wciąż się opóźnia.
Kilka tygodni temu losy komisji Palikota chyba już ostatecznie przypieczętował premier, powołując Adama Jassera na stanowisko pełnomocnika rządu ds. walki z biurokracją. Ma on monitorować prace rządu i innych instytucji pod kątem produkowania zbędnych przepisów. Jasser zapowiada, że na przełomie września i października do Sejmu skieruje pierwszy pakiet ustaw. Projekty rządowe idą w Sejmie specjalną tzw. szybką ścieżką. Projekty z komisji Palikota takiego wsparcia nie mają. – Są nasze projekty, które leżą u marszałka nawet rok – skarży się poseł.
Inne na kolejnych etapach biurokratycznych prac na Wiejskiej straciły swój pierwotny kształt. Pomyślane jako proste rozwiązania znów urosły do monstrualnego, biurokratycznego gniota.
Uziemienie
Powołanie Adama Jassera z jednej strony martwi Palikota. Oznacza tak naprawdę wotum nieufności ze strony premiera wobec pracy Przyjaznego Państwa i ogranicza pole działania jej szefa. Z drugiej strony kontrowersyjny polityk PO bardzo liczy na współpracę z nowym pełnomocnikiem. Trudno jednak przewidywać, czy to coś da, bo rozdęcie biurokracji to tak naprawdę problem systemowy.
– Zmniejszenie obowiązków po stronie przedsiębiorców oznacza, że po stronie administracji również zmniejszają się zadania do wykonania. Trudno wyobrazić sobie urzędnika, który łatwo się z tym pogodzi – mówi Adam Ambrozik, ekspert Pracodawców RP. To tłumaczy również niechęć ministerstw wobec komisji Przyjazne Państwo i innych takich inicjatyw. Robert Gwiazdowski z Centrum im. Adama Smitha: – Z biurokracją nie mogą walczyć urzędnicy, bo nie ma na świecie urzędnika, który powiedziałby, że jego praca jest zbędna.
Po 2,5 roku działalności komisji Przyjazne Państwo nie ma śladu po początkowych zachwytach i nadziejach. – Była rozbuchanym tworem, który pracował obok lub zamiast administracji. Powołano ją, by osiągnąć cel polityczny, a nie wyplenić bariery. Rezultaty są mizerne w stosunku do wkładu pracy, jaki został włożony – uważa Witold Michałek z BCC. Zadowolonej miny nie ma nawet sam Janusz Palikot: – Nie spełniliśmy pokładanych nadziei. Z pracy samej komisji jestem zadowolony, ale z efektów już nie. Nie osiągnęliśmy symbolicznego przełomu. Rewolucji nie było.
Innych zainteresowanych walką z biurokracją ani w Sejmie, ani w rządzie jakoś na razie nie widać.
KOMISJA W LICZBACH
11 stycznia 2008 r. – od tego czasu komisja zebrała się 377 razy, na jej stronę internetową zgłoszono 57 tys. absurdów prawnych. Rozpatrzono 925 wniosków obywatelskich i 682 zmiany legislacyjne. Do marszałka Sejmu zgłoszono 143 ustawy, z czego w życie weszło 68 (wiele z nich dotyczy przepisów podatkowych i budowlanych). Zdarzało się także, iż komisja poprawiała swoje własne poprawki.
SUKCESY
• Podatki: odwołanie się od decyzji urzędu skarbowego wstrzymuje jej wykonanie (przypadek Romana Kluski).
• Zmiany w podatku VAT: m.in. nie trzeba go opłacać od razu po sprowadzeniu towaru spoza Unii Europejskiej, a dopiero po wystawieniu faktury.
• Grunty rolne w mieście: nie trzeba już zezwoleń na odrolnienie, co ma spowodować rozwój rynku nieruchomości i spadek cen.
• Listy płac i dokumentacja księgowa nie muszą być już przechowywane wyłącznie na papierze, mogą być jedynie w formie elektronicznej.
• Zniesiono obowiązek „strażaka w każdej firmie”.
PORAŻKI
• Bimbrownie – zakładano, że rolnik po zapłaceniu akcyzy będzie mógł prowadzić sprzedaż samogonu na terenie swojego gospodarstwa, ale nie będzie mógł wstawić go do sieci handlowych. Samogon wciąż jest pędzony nielegalnie.
• Zastąpienie kilkudziesięciu płatnych zaświadczeń, które musi składać przedsiębiorca, zwykłymi oświadczeniami (np. o niekaralności, o niezaleganiu z podatkami).
• Podatnicy, którzy wydawali paragony z kas fiskalnych, mieli w końcu pozbyć się stosów kopii paragonów z kas fiskalnych. Na razie nie pozbędą się.
• Podniesienie wynagrodzeń byłym prezydentom z 50 do 75 proc. wynagrodzenia urzędującego prezydenta (impulsem były doniesienia o przyjęciu przez Lecha Wałęsę propozycji pojawienia się na zjazdach partii Libertas Declana Ganleya, za co miał zainkasować co najmniej 100 tys. euro).
• Upadłość konsumencka miała objąć również niewypłacalnych, nieprowadzących działalności gospodarczej dłużników, w sytuacjach przez nich zawinionych. Projekt wycofano.