Dom spokojnej starości dla Polaków w Anglii

Kazimiera Wanda (z domu Siwy) niespiesznie krząta się po małym sklepiku z polskimi produktami przy Warsaw Street, na lewo od głównego wejścia do Ilford Park Polish Home. Otwiera go trzy razy w tygodniu. Można u niej kupić ciastka, ogórki konserwowe, a w lodówce piętrzy się kiełbasa. – Kiedyś otwierałam codziennie, ale teraz w okolicznych miejscowościach są duże polskie markety i ludzie tam jeżdżą. Nie to, co kiedyś. W dawnym Stover Camp sklep Janiny Święcickiej był jeden i bez konkurencji. Było w nim wszystko: kiełbasy, kapusta kiszona, chleb. Nawet jak ktoś się wyprowadził, to na zakupy przyjeżdżał tu – wspomina Kazimiera Wanda.

Pod koniec lat 80. przez jakiś czas pracowała w dawnym Stover Camp jako opiekunka, a potem już w nowym budynku Ilford Park Polish Home. Aż w końcu 11 lat temu usiadła za ladą przy Warsaw Street.

Obozowe życie

Stover Camp powstał w 1948 r. zaledwie dwie mile od centrum Newton Abbot w hrabstwie Devon. I stał się domem dla setek Polaków. – To było jedno z wielu takich miejsc, które po wojnie utworzono w Wielkiej Brytanii dla rodzin polskich żołnierzy na podstawie Polish Resettlement Act z 1947 r. – opowiada Jose Rice, menedżerka opiekunów, która w Ilford Park Polish Home pracuje od 1992 r. – Ustawa gwarantowała polskim żołnierzom walczącym u boku aliantów i ich rodzinom brytyjskie obywatelstwo. Ilford Park to była oficjalna nazwa. Jednak mówiono na to miejsce Stover Camp, a lokalnie po prostu Mała Polska. Mieszkańcy dosyć sprawnie zaadaptowali ten teren. Pochodzę z okolic i jako dziecko bywałam tutaj u koleżanek ze szkoły.

Już w 1948 r. na świat przyszło pierwsze dziecko urodzone w Stover Camp, dziewczynka o imieniu Krystyna, siostra Kazimiery Wandy. Z rodzicami mieszkały w baraku nr 64. Dzieci chodziły do szkoły, dorośli do pracy. Mieli tutaj wszystko. W barakach były szpital, kościół, kuchnie, przedszkole, sobotnia szkoła polska, biblioteka i sklep z polskim jedzeniem. Działała nawet fabryka mrożonych owoców morza. Nie brakowało rozrywek. Można było obejrzeć film w sali kinowej, pójść na przedstawienie, do klubu bilardowego czy na regularne potańcówki przy gramofonie. Dla dzieci i młodzieży organizowano naukę tańców ludowych i zajęcia teatralne. Mała Polska wręcz kwitła w latach 50. i 60.

Taką pamięta ją Halina Grabiec (z domu Kopińska), która do Stover Camp przyjechała z mamą i dwójką braci w 1954 r. Zamieszkali w baraku nr 28, gdzie było w sumie 15 pokojów. Rodzina Haliny zajęła cztery. Łazienki i prysznic były w każdym baraku wspólne. Wspólna też była dla wszystkich mieszkańców stołówka, mieszcząca się w oddzielnym budynku. – Przy stole spotykali się ludzie ze wsi, inteligencja i arystokracja. Z różnych stron Polski. Każdy z nich miał inną historię i przeżycia, jednak całkiem nieźle razem żyli – wspomina Halina.

Za jej czasów przy barakach pojawiły się ogródki, ludzie uprawiali warzywa, a niektórzy zaczęli hodować zwierzęta. Na przykład państwo Radomscy mieli kury. Co wieczór Halina nosiła do nich resztki jedzenia dla drobiu. Baraki w Małej Polsce były poustawiane w rzędach, po kilka z każdej strony. Radomscy mieszkali w tym z nr. 35. Na drugim końcu rzędu. – Pamiętam, kiedy przechodziłam między barakami, z każdego okna słyszałam Radio Wolna Europa.

W Stover Camp Halina Grabiec mieszkała do 20. roku życia. Pod koniec lat 60. wyjechała na studia do Londynu, a kilka miesięcy później jej rodzina wyprowadziła się do pobliskiego Newton Abbot. – Wielu Polaków zasymilowało się z angielskim społeczeństwem. Rodziny podostawały państwowe mieszkania w okolicy. Niektórzy wyjechali do Swindon oddalonego o ok. 100 mil.