Kompleksy bez kompleksów
Nagrody Architektoniczne: oto nasi nominowani! Niebanalne projekty bez kompleksów
Publiczną dyskusję o architekturze zdominowały ostatnio dwa projekty: Pałac Saski i Centralny Port Komunikacyjny. A przecież budowlane codzienne życie toczyło się całkiem gdzie indziej, o czym przypomina kolejna edycja Nagrody Architektonicznej POLITYKI.
Deyan Sudjic w ciekawej książce „Kompleks gmachu” pisał, że „Architektura jest przede wszystkim sposobem na opowiedzenie o tych, dzięki którym powstaje”. Intencje PiS były w tej kwestii jasne: wielkimi budowami pokazać swoją omnipotencję, łechtać narodowe sentymenty, snuć sny o potędze. Nie zdążyli. Ich następcy, nie rezygnując z odbudowy Pałacu Saskiego, równocześnie zarzucili plany wzniesienia siedziby polskiej Opery Królewskiej oraz nowego skrzydła Muzeum Narodowego w Warszawie. Ciemne chmury zebrały się także nad projektem adaptacji dawnego Hotelu Cracovia na filię Muzeum Narodowego w Krakowie. Cóż, niezbadane są ścieżki, jakimi pomykają myśli decydentów.
Społeczne emocje buzowały wokół wielkich projektów, ale polskie miasta i miasteczka toczyła banalność. Żyliśmy raczej sprawami mniej spektakularnymi, co nie znaczy, że błahymi. Dyskutowało się o patodeweloperce, betonozie, urbanistycznej arogancji czy wreszcie zapaści budownictwa mieszkaniowego, zarówno w wersji publicznej (program Mieszkanie Plus), jak i prywatnej (deweloperka). Pojawiały się wprawdzie ciekawe realizacje wielorodzinne (Nordic Bemowo w Warszawie, Naturia w Toruniu, Elektrownia Park Residence w Zamościu), ale tylko punktowo i raczej dla zamożnych.
A samo środowisko architektów? Na pewno dużym wydarzeniem, choć już początku tego roku, stał się awans zaprojektowanego przez rodaka obiektu do finału nagrody im. Miesa van der Rohe. Tym wyróżnionym jest „etatowy łowca nagród” Robert Konieczny i jego pracownia KWK Promes. Uhonorowano w ten sposób adaptację zrujnowanej rzeźni na galerię sztuki w czeskiej Ostrawie. Ciekawostką jest fakt, że na tzw. shortliście (40 najlepszych obiektów) znalazło się jeszcze jedno „polonicum”, czyli nasz laureat sprzed roku – Targ Błonie pod Warszawą Aleksandry Wasilkowskiej. A tuż przed sukcesem Roberta Koniecznego ukazała się książka „Konieczny. Na styk”, wartki w narracji reportaż rzeka o kolejnych realizacjach katowickiego architekta.
Z wystaw dało się zapamiętać „Zgruzowstanie 1945–49”, fascynujący wizualny esej o powojennej odbudowie stolicy. Warto też odnotować, że po 30 latach kierowania najważniejszym na rynku pismem branżowym „Architektura-Murator” ze stanowiska redaktor naczelnej odeszła Ewa P. Porębska, jurorka Nagrody Architektonicznej POLITYKI od pierwszej edycji po dziś dzień. Życzymy powodzenia w nowych zawodowych wyzwaniach.
A teraz pora już przejść do finalistów naszej nagrody, czyli pięciu realizacji (łącznie zgłoszono ich aż 89!), które nominujący eksperci ze świata architektury uznali za najciekawsze w 2023 r.
1.
Dom dla bezdomnych, Warszawa, xystudio. O tym, że tzw. architektura socjalna nie musi kojarzyć się z kontenerami i biedapawilonami, po raz pierwszy przekonaliśmy się pięć lat temu, gdy do finału naszej nagrody dotarł i ją zdobył Dom dla bezdomnych w Jankowicach. I oto mamy nieduże déjà vu, bo i inwestor ten sam (Fundacja Domy Wspólnoty Chleb Życia Siostry Małgorzaty Chmielewskiej), i funkcja ta sama, i ten sam projektant. Warszawska pracownia ma już w swoim portfolio wiele świetnych realizacji żłobków, przedszkoli i szkół.
Nowy obiekt zbudowano na obrzeżach stolicy, w dość niewdzięcznym otoczeniu. Nad głowami przebiega ścieżka dla samolotów lądujących i startujących z lotniska Chopina, tuż obok – trasa szybkiego ruchu. Teren wokół jest dość zaniedbany, panuje typowy dla Polski podmiejski chaos urbanistyczny. Obiekt wnosi w tę przestrzeń pierwiastek ładu i estetycznej jakości i nawet rdzawa elewacja jest próbą spięcia w jednym miejscu występujących wokół dominujących kolorów. Architektura domu jest prosta, ale elegancka, a ciekawą dynamikę elewacji nadają niesymetrycznie umieszczone różnej wielkości okna. Ideą nadrzędną przyświecającą projektantom była funkcjonalność obiektu, choć nie brakuje nuty projektowego szaleństwa.
2.
Zespół kolumbariów na cmentarzu Komunalnym na Firleju, Radom, BDR Architekci. Współczesna architektura sepulkralna rzadko się wyróżnia. W Polsce mieliśmy w ostatnich dekadach zaledwie dwa przykłady, o których szerzej dyskutowano. Pierwszy to powstała w 1998 r. Brama do Miasta Zmarłych na cmentarzu Batowickim w Krakowie. Zaprojektował ją znany architekt Romuald Loegler, nadając dekonstruktywistycznym formom silnie ekspresyjny charakter. Drugi to Kaplica Ostatniego Pożegnania w Rychwałdzie, autorstwa Jakuba Turbasa i Bartłomieja Pyrzyka, oddana do użytku w 2021 r., doskonale zespolona z otaczającą ją przyrodą, minimalistyczna w formie.
Radomska realizacja jest owocem konkursu architektonicznego rozstrzygniętego w 2017 r. Kolumbarium na 2000 nisz przewidziano w centralnej części cmentarza, na jego głównej osi. Cele były dwa. Po pierwsze, uporządkować część nekropolii, w której nie zbudowano planowanej niegdyś kaplicy ekumenicznej, ale powstał dom przedpogrzebowy, który należało sprawnie włączyć w nowy projekt. Po drugie zaś, miała to być odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie na pochówek skremowanych zwłok. Radomska realizacja jest utrzymana w duchu minimalistycznej elegancji, podkreślanej poprzez wszechobecny biały kolor. Zadbano o szczegóły, akcenty zieleni, estetyczne dystrybutory wody.
3.
Muzeum Historii Polski i Muzeum Wojska Polskiego, kompleks muzealny na warszawskiej Cytadeli, Pracownia WXCA. Powstałe w 2007 r. biuro architektoniczne wygrało konkurs na odbudowę Pałacu Saskiego, rewitalizowało Pole Mokotowskie, otrzymało nagrody w dwóch prestiżowych konkursach międzynarodowych (w Berlinie i w Incheon). Ponadto będzie realizować ogromny projekt FSO Park w stolicy, budować nową siedzibę Muzeum Powstania Wielkopolskiego oraz przebudowywać Teatr im. Żeromskiego w Kielcach. Kompleks obu warszawskich muzeów pozostaje wśród nich najbardziej prestiżowym projektem.
Pierwszy konkurs na siedzibę Muzeum Wojska Polskiego usytuowanego na Cytadeli rozstrzygnięto w… 1977 r., ale jego realizacji zaniechano. Muzeum Historii Polski miało być zbudowane nad Trasą Łazienkowską w pobliżu placu Na Rozdrożu (ogłoszony w 2009 r., konkurs zwyciężył zespół Bohdana Paczkowskiego z Luksemburga). Ostatecznie w 2015 r. podjęto decyzję o połączeniu obu tych placówek w jednym muzealnym kompleksie, w centrum Cytadeli.
W ubiegłym roku oba muzea otworzono, chwilowo tylko z wystawami tymczasowymi. Jest to inwestycja monumentalna. Gmach Muzeum Historii Polski ma powierzchnię 45 tys. m kw., na którą składają się cztery kondycje nadziemne i dwie podziemne. Sama przestrzeń wystawiennicza to 9 tys. m kw. Muzeum Wojska Polskiego składa się z dwu bliźniaczych obiektów, każdy o powierzchni 13 tys. m kw. Jeden ukończono, drugi zostanie oddany w najbliższych latach.
W ich architekturze nie brakuje symbolicznych odniesień, choć na szczęście nie dominują w estetycznym odbiorze całości. W przypadku Muzeum Wojska Polskiego będzie to rdzawy kolor elewacji nawiązujący do ceglanych zabudowań Cytadeli i motyw szewronu (wojskowa naszywka w kształcie litery „v”) przewijający się w różnych miejscach obiektu. Muzeum Historii Polski udekorowano płaskorzeźbionymi fryzami inspirowanymi charakterystycznymi motywami z historii rodzimej architektury. A przy tym jest to architektura przyjazna ludziom i zapewniająca nie tylko komfort zwiedzania, ale i warunki przyjemnej rekreacji w otaczającym muzea parku.
4.
Park Akcji „Burza” pod kopcem Powstania Warszawskiego, Warszawa, topoScape, Archigrest. Kopiec powstał po wojnie z gruzu warszawskich ruin. Przez wiele lat było to miejsce totalnie zaniedbane.
Projektanci stanęli przed wyzwaniem polegającym na połączeniu kilku funkcji tego terenu: martyrologicznej, przyrodniczej, edukacyjnej oraz rekreacyjnej. I wywiązali się z tego zadania znakomicie. Wypoczynkowi służą rozwidlające się ścieżki spacerowe, znajdujący się u podnóża park zabaw oraz widokowo-wypoczynkowe „ambony” z ławkami i stolikami. Martyrologię wyznacza umieszczona na szczycie kopca monumentalna powstańcza „kotwica”. Edukacja to szereg tablic informujących zarówno o historii miejsca, jak i powojennej odbudowie stolicy, a także o otaczającej naturze. Świetnym zabiegiem jest podzielenie parku na strefy. Część stanowią dzikie zakątki, część zaś poddano zabiegom upiększającym (m.in. liczne nasadzenia drzew i krzewów). Nie ukryto, ale wręcz wyeksponowano wojenne gruzy, co przydaje parkowi niezwykłej aury.
5.
Przebudowa dawnej stołówki Huty Pokój na placówkę ING Banku Śląskiego, Małeccy biuro projektowe, Ruda Śląska. Oczywiście przyjemniej by się czytało o placówce banku przerobionej na stołówkę (najlepiej dla ubogich), ale trzeba pogodzić się z faktem, że na efektowne rewitalizacje bardziej stać finansistów niż branżę gastronomiczną. A tu bynajmniej nie mówimy o kosmetycznych przeróbkach. Architekci dostali do przerobienia budynek do cna banalny, produkt tzw. masowej i pospiesznej pawilonowej zabudowy modernistycznej.
Dwa elementy zwracają szczególną uwagę. Po pierwsze – elewacja. Obłożono ją czarną klinkierową okładziną, której symboliczne nawiązanie do tradycji Górnego Śląska jest bardzo czytelne. Bryła nabrała elegancji, którą podkreśla jeszcze dobudowany obszerny balkon-taras otoczony jasną, ażurową, delikatną siatką. Duże lustrzane okna doskonale nawiązują relację z otoczeniem i szkoda tylko, że użytkownikowi zdarza się zasłaniać je autoreklamowymi banerami.
Drugi element to roślinność otaczająca budynek. Starannie dobrane ozdobne trawy i byliny, ułożone łanowo, z jednej strony niejako „zmiękczają” surowy pejzaż nieodległych terenów poprzemysłowych, a z drugiej nawiązują do lokalnej tradycji działkowych ogródków. Warto też wspomnieć, że zadbano o rozwiązania proekologiczne: fotowoltaikę, odzyskiwanie wody, ławki solarne itd. A także o bardzo przyjazne pracującym wnętrza.
***
Laureata Grand Prix tegorocznej edycji Nagrody Architektonicznej POLITYKI spośród powyższej piątki wybierze specjalnie powołane jury, a naszych czytelników zapraszamy do wyboru własnego laureata. Głosować w plebiscycie można do niedzieli 14 kwietnia na stronie: polityka.pl/architektura.
Dziękujemy wszystkim nominującym w 13. edycji Nagrody Architektonicznej:
Szymon Wojciechowski i Mikołaj Wojciechowski, APA Wojciechowski; Artur Celiński i redakcja „Architektura-murator; Małgorzata Pilinkiewicz i Tomasz Studniarek, archistudio studniarek + pilinkiewicz; Monika Arczyńska i Łukasz Pancewicz, A2P2; Piotr Lewicki i Kazimierz Łatak, Biuro Projektów Lewicki Łatak; Ewa Łączyńska-Widz z zespołem BWA Tarnów; Iwona Wilczek i Mariusz Tenczyński, db2 architekci; Dolnośląska Okręgowa Izba Architektów RP; Marcin Brataniec, eM4 Pracownia Architektury; Patryk D. Zaremba, Forum Rozwoju Warszawy; Anka Gregorczyk, Fotoarchitektura; Paweł Grobelny; Agnieszka Rasmus-Zgorzelska, Fundacja Centrum Architektury; Agnieszka Labus, Fundacja LAB 60+; Krzysztof Mycielski i zespół Grupa 5 Architekci; Marlena Happach, Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu M. St. Warszawy; Dominika Kisielewska, HORIZONE studio/graphics; INDO Architekci; Piotr Welk i zespół Instytutu Badań Przestrzeni Publicznej ASP w Warszawie; Maciej Miłobędzki i zespół JEMS Architekci; Wojciech T. Kacperski; Katarzyna Szczepańska i Jakub Szczepański w imieniu Kongresu Ruchów Miejskich; Tomasz Konior, KONIOR Studio; Piotr Kozanecki (TVN24) i Bartosz Paturej; prof. Ewa Kuryłowicz, Kuryłowicz & Associates; Robert Konieczny i KWK Promes; Zbigniew Maćków, Maćków Pracownia Projektowa; Joanna Małecka i Wojciech Małecki oraz zespół MAŁECCY biuro projektowe; MOONSTUDIO; Anatol Kuczyński w imieniu Mazowieckiej Izby Architektów; Tomasz Fudala, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie; Barbara Bułdys, Muzeum Ziemi Tarnowskiej; Bartosz Haduch i Michał Haduch, NArchitekTURA; Stanisław Nestrypke; Mirosław Nizio, NIZIO DESIGN INTERNATIONAL; Grzegorz Piątek; Q2 Studio; Piotr Bujnowski i zarząd Oddziału Warszawskiego Stowarzyszenia Architektów Polskich; SARP Oddział Katowice; Mariusz Komraus i Aleksander Bednarski, SLAS architekci; prof. Magdalena Staniszkis; Piotr Mikulski-Bąk, „Studio-Projekt” Autorska Pracownia Architektoniczna; prof. Piotr Lorens, Towarzystwo Urbanistów Polskich; Jakub Woynarowski; Filip Domaszczyński, Marta Nowosielska i Dorota Sibińska, xystudio; Marta Żakowska.
Laureata Grand Prix tegorocznej edycji wybierze jury w składzie:
Grzegorz A. Buczek - architekt, urbanista, b. wiceprezes Zarządu OW SARP i ZG TUP, wykładowca studiów podyplomowych na Wydziale Architektury PW oraz ASP w Warszawie; Anna Cymer - historyczka architektury, popularyzatorka wiedzy na temat architektury i designu; Paweł Dobrzycki - architekt, scenograf teatralny, malarz i pedagog, dziekan Wydziału Scenografii ASP w Warszawie; Marek Kościkiewicz - muzyk, producent, absolwent warszawskiej ASP; Jacek Michalak - wiceprezes zarządu ds. rozwoju Grupy ATLAS; Ewa P. Porębska - międzynarodowa ekspertka, kuratorka i krytyczka architektury; Magdalena Staniszkis - architektka i urbanistka, Bogna Świątkowska - prezeska Fundacji Nowej Kultury Bęc Zmiana; Jarosław Trybuś - historyk sztuki i krytyk architektury; Marta Żakowska - antropolożka miejska, wykładowczyni Uniwersytetu SWPS i IBPP ASP w Warszawie, kierowniczka Laboratorium Miasta Muzeum Warszawy, współzałożycielka Magazynu Miasta oraz przedstawiciele redakcji POLITYKI: Jerzy Baczyński, Jacek Poprzeczko i Piotr Sarzyński.
Marlena Happach - architektka i urbanistka, dyrektorka Biura Architektury i Planowania Przestrzennego Miasta Stołecznego Warszawy w tym roku wycofała się z prac jury, ze względu na znalezienie się w finale obiektu, którego inwestorem jest Miasto Stołeczne Warszawa.
Finalistów NAGRODY SPECJALNEJ MAGAZYNU „SALON” przedstawiamy w artykule.