Centrum Rzeźby Polskiej ma swoją siedzibę w niewielkiej mazowieckiej wsi Orońsko, w XIX – wiecznym założeniu dworskim rodzin Christianich, Pruszaków i Brandtów, z dominującym pałacem, kaplicą, oranżerią oraz budynkami gospodarczymi, które dostosowano do nowych funkcji wystawienniczych, administracyjnych i użytkowych. Położone jest w romantycznym parku krajobrazowym z malowniczymi stawami oraz starodrzewiem.
Centrum jest miejscem, gdzie rzeźbę się uprawia, bada, archiwizuje, kolekcjonuje i upowszechnia. Poza organizacją wystaw w muzeum, przestrzeniach galeryjnych oraz w malowniczej przestrzeni parkowej, instytucja prowadzi działalność wydawniczą, naukową i badawczą, buduje reprezentatywną dla polskiej rzeźby współczesnej kolekcję dzieł sztuki, jest też miejscem spotkań artystów i wyspecjalizowanym zapleczem dla ich pracy twórczej.
Centrum to instytucja z prawie 45-letnią historią, która aktywnie wspiera rozwój rzeźby w Polsce, także w przestrzeni publicznej i w szerokim kontekście kulturowym. Działając na rzecz kształtowania odpowiedzialnej kultury wizualnej prowadzi inicjatywy i projekty, które przyczyniają się do rozwoju i dostępności sztuki rzeźbiarskiej dla szerokiego grona odbiorców. Od pięciu lat realizuje unikatowy w skali kraju inwestycyjny program dotacyjny, który jako program własny Centrum dofinansowany jest ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Głównym jego obszarem jest wspieranie realizacji, które tworzą trwałe, wartościowe kulturowo i estetycznie punkty odniesienia w przestrzeni publicznej. Dzieła powstające w ramach programu nie tylko kształtują charakter miejsc, w których się znajdują, lecz także inicjują dialog społeczny, nadają przestrzeniom nowe znaczenia, wspierają procesy edukacyjne i otwierają dostęp do kultury dla szerokiego grona odbiorców. W założenia programu wpisane zostało również wypracowanie realnej zmiany myślenia o wspólnej przestrzeni i odpowiedzialne budowanie jej kultury wizualnej. Kluczową rolę w tym procesie odgrywa współpraca wielu podmiotów, m.in. artystów, architektów, urbanistów, decydentów itd.
Z edycji, na edycję znacząco rośnie liczba podmiotów zainteresowanych realizacją dzieła w ramach programu. W latach 2021–2025 nosił on nazwę „Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej”, a jego powołanie zainicjowano w związku z obchodami stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości. W ramach budżetu na poziomie niemal 15,5 mln, dofinansowano wówczas 172 obiekty rzeźbiarskie, ulokowane przez 109 Beneficjentów w 57 miejscowościach w Polsce. Analizując efekty pięciu przeprowadzonych już edycji programu, można stwierdzić, iż najwięcej środków przeznaczono na realizację nowych projektów artystycznych oraz na konserwację dzieł już w przestrzeni funkcjonujących, co świadczy o równowadze pomiędzy wspieraniem współczesnych twórców a ochroną dziedzictwa artystycznego.
W VI edycji, przewidzianej do realizacji na rok 2026, program nazwano „Rzeźba w przestrzeni publicznej”. W nowej odsłonie zyskał on nazwę podkreślającą jego otwarty i uniwersalny charakter, jednocześnie zachowując kluczowe idee, czyli kreowanie wspólnej przestrzeni i wprowadzanie sztuki współczesnej w codzienne otoczenie ludzi. Zmieniono także pulę środków na realizację zadania z 500 na 600 tys. zł. Wysokość budżetu na rok 2026 wynosi 4 mln zł a nabór odbywa się elektronicznie poprzez platformę Witkac.pl w terminie od 6 listopada 2025 do 30 stycznia 2026. Program adresowany jest do samorządowych instytucji kultury oraz do organizacji pożytku publicznego. Wnioskodawcy mogą aplikować na realizację projektów rzeźb i instalacji artystycznych współczesnych twórców, zakup lub konserwację dzieł już istniejących, utrwalenie rzeźb, w celu umieszczenia ich w przestrzeni publicznej, w otoczeniu terenów zielonych lub architektury miejskiej, foyer, lobby czy na dziedzińcach siedzib beneficjenta.
Poza wprowadzeniem rzeźb do przestrzeni publicznej, integralną część programu, stanowią kongresy naukowe, które stały się ogólnopolską platformą refleksji, okazją do spotkań przedstawicieli różnych środowisk zawodowych i społecznych zaangażowanych w badanie i kształtowanie przestrzeni wspólnej. W 2021 odbyło się 13 wykładów w formie spotkań online, a w latach 2022-2024 Centrum zrealizowało trzy kongresy pod wspólnym tytułem „Rzeźba wszędzie?”. Teksty wygłoszonych referatów zostały opublikowane w pracy „Rzeźba wszędzie. Problematyka sztuki w przestrzeni publicznej. Materiały pokongresowe z lat 2021-2024” (red. Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku 2025).
W roku 2025, w ramach programu Centrum przygotowało we współpracy z Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie IV Kongres „Rzeźba w przestrzeni publicznej”. Rozważania uczestników wydarzenia szły dwutorowo, łącząc analizę efektów samego programu z badaniami tematu rzeźby w przestrzeni publicznej w perspektywie współczesnej i historycznej, nie tylko polskiej, ale także po raz pierwszy w szerokiej perspektywie międzynarodowej. Prelegentami I dnia Kongresu byli m.in. artyści, którzy opowiedzieli o swoich propozycjach rzeźbiarskich realizowanych na zamówienie beneficjentów tegorocznej edycji programu: Maurycy Gomulicki, Jan Sajdak, Jerzy Norkowski, Jerzy Dobrzański, Tomasz Domański i Katarzyna Lipecky. Drugi dzień kongresu miał charakter międzynarodowy. Jego program poświęcony parkom rzeźby w Europie Środkowej opracował zespół Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie a celem była analiza zjawiska nie tylko w ujęciu koncepcji artystycznych, ale też w kontekście innych czynników warunkujących powstanie tych unikalnych przestrzeni, w których wybrzmiewa kulturowy i polityczny krajobraz regionu, z jego skomplikowaną historią i tożsamością. Wśród prelegentów tego dnia znaleźli się: Anna Podsiadły (CRP Orońsko), Erwin Kessler (Muzeum Sztuki w Bukareszcie, Rumunia), Barbora Kundračíková (Muzeum Sztuki w Ołomuńcu, Czechy), Kristina Mizgirytė (AV17, Gallery, Litwa), Deja Bečaj (Galeria Božidara Jakaca, Słowenia), Leonarda Kestere (Muzeum Turaida, Łotwa), Michał Wiśniewski (MCK Kraków).
Program „Rzeźba w przestrzeni publicznej” oprócz tego, że wzbogaca krajobraz miejsc publicznych, jest także platformą dialogu pomiędzy artystami, mieszkańcami oraz samorządami. W ten sposób sztuka staje się trwałym elementem życia kulturalnego i społecznego Polski. Jest to projekt długofalowy, w którym Centrum pełni rolę inicjatora, koordynatora i ośrodka opiniotwórczego. Ma ku temu pełnię kompetencji jako centrum łączące różne środowiska i jako podmiot zarządzający programem inwestycyjnym, dysponujący bazą, infrastrukturą i kompetentną kadrą, a także kontaktami branżowymi i naukowymi.
Więcej o programie: https://rzezba-oronsko.pl/rzezba-w-przestrzeni/#o-nbsp-programie
Nabór: https://rzezba-oronsko.pl/niepodlegla/nabor-do-programu-rzezba-w-przestrzeni-publicznej-2026/
Materiał przygotowany przez Centrum Rzeźby w Orońsku.