Dziwna sekta z katakumb

Niemal w sto lat po ukazaniu się i triumfalnym przyjęciu „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza otrzymaliśmy polski przekład powieści Miki Waltariego „Wrogowie rodzaju ludzkiego”. Jest ona osadzona w tej samej epoce, ale mamy tu odmienne od znanego nam z „Quo vadis” spojrzenie na chrześcijaństwo, głębsze i bardziej realistyczne. Ani chrześcijanie nie są wyłącznie anielscy, ani poganie tylko bestialscy. Porównanie pod tym względem obu powieści mówi nam bardzo wiele nie tylko o ich autorach, ale również o czasach, w których powstawały. I usprawiedliwia pytanie: co jest prawdą, a co fikcją w „Quo vadis”, dziele, którego nową ekranizację zobaczymy w przyszłym roku?

Grudzień ’70. Milicja i wojsko użyły broni, kto wydał rozkaz?

Rocznica tragedii grudniowej na Wybrzeżu skłania do stawiania nowych pytań badawczych, choć niemało już na ten temat wiadomo. Do kwestii dotychczas nie do końca wyjaśnionych należą okoliczności towarzyszące podjęciu decyzji o użyciu broni palnej przez wojsko i milicję.

Skwer Brandta

Willy Brandt klęczący 7 grudnia 1970 r. w Warszawie to w Europie jedna z najbardziej poruszających politycznych ikon XX wieku. Nie ma dobitniejszego symbolu powojennych zmian w Niemczech niż ten chrześcijański gest pokory niemieckiego kanclerza w stolicy państwa, które w 1939 r. zostało napadnięte i zdruzgotane przez hitlerowską Rzeszę. Kanclerz ukląkł przed pomnikiem Bohaterów Getta tego samego dnia, w którym w imieniu Republiki Federalnej podpisywał układ uznający granicę na Odrze i Nysie, a tym samym stratę na rzecz Polski jednej piątej przedwojennego terytorium Niemiec.

Tron przy ołtarzu

Przed 25 laty zmarł generał Francisco Franco Bahamonde. System stworzony przez niego okazał się najdłużej istniejącą dyktaturą na zachód od Łaby. Była to dyktatura zdolna do zadziwiającej wewnętrznej ewolucji – od masowych represji i odwoływania się do faszystowskich wzorów, po rządy katolickich technokratów, którzy stworzyli autorytarne państwo dobrobytu i dokonali modernizacji Hiszpanii, wydatnie zmniejszającej dystans od wieków dzielący ten kraj od europejskiej elity.

Ani triumf, ani zgon

Powstanie listopadowe, jak uważali konserwatyści i także ludzie umiarkowania (na przykład Paweł Popiel czy Adam Czartoryski), zostało wywołane przez grupę młodych ludzi, którzy nie bardzo wiedzieli, do czego zmierzają i jakie mogą być konsekwencje ich działania. Wprawdzie cel był niewątpliwie szlachetny, ale lepiej jest zmierzać do celów nie tylko szlachetnych, ale i osiągalnych.

Dwie teczki

Od lat gorące dyskusje w Polsce wzbudza dostępność w brytyjskim archiwum państwowym (Public Record Office – PRO) dokumentów dotyczących śmierci generała Władysława Sikorskiego. Ustalenia komisji RAF, które w 1943 r. przekazano rządowi polskiemu, miały zostać początkowo odtajnione po 50 latach. Odtajniono je wcześniej, ale nie wszystkie.

Niezłomny

Tomasz More, renesansowy filozof i humanista, kanclerz Henryka VIII i święty Kościoła katolickiego, ustanowiony został przez Jana Pawła II patronem polityków na wniosek polskich parlamentarzystów. Czy ta decyzja przyczyni się do poprawy etosu klasy politycznej? Morus jest dla niej wzorem raczej niedościgłym, z pewnością jednak ujawniającym kontrast między polityką wysokiego lotu a przyziemnym, niestrudzonym zabieganiem o własne cele pod pozorem pracy dla innych.

Sen prymasa

W monachijskim studiu Radia Wolna Europa zapala się ostrzegawcze światło: On Air, emisja programu. Jest 28 września 1953 r. Ksiądz Tadeusz Kirschke, w czasie wojny jeniec obozu Murnau i więzień obozu koncentracyjnego, mówi do mikrofonu: „Kochani bracia, rodacy! Właśnie nadeszła wiadomość o aresztowaniu jego eminencji księdza kardynała Stefana Wyszyńskiego, prymasa Polski. Przypominają nam się słowa, jakie ksiądz prymas wypowiedział w czasie ostatniej procesji Bożego Ciała: Biskupi polscy pójdą śladami swych wielkich poprzedników, a jeśli zajdzie potrzeba, wiarę swoją zaświadczą męczeństwem”.

Kłopoty z pamięcią

Odnaleziony przypadkowo Andras Tamas, ostatni jeniec II wojny światowej, został w sierpniu sprowadzony z Rosji do ojczystych Węgier. Po czterech tygodniach leczenia 75-letniego pacjenta doprowadzono do zdrowia. Zaczął mówić i przypominać sobie przeszłość. Razem z nim przypominają sobie swą prawdziwą historię Węgrzy.

Wyścig do muru

Kiedy Niemcy tak naprawdę wyśliznęły się Rosji? Gdy 9 listopada 1989 r. padł mur berliński? Gdy kanclerz Kohl w czerwcu 1990 r. przekonał sekretarza generalnego Gorbaczowa za 35 mld marek, że zjednoczone Niemcy będą lepszym partnerem dla ZSRR pozostając w NATO? A może w czasie lipcowych rozmów 2 plus 4, gdy delegacja radziecka już mogła tylko robić dobrą minę do złej gry? I kto naprawdę może nazywać się ojcem zjednoczonych Niemiec? Kohl? Gorbaczow? Opozycja w NRD?