Prawo spadkowe – zmiany, które mają istotny wpływ na dziedziczenie ustawowe
28 lipca 2023 roku Sejm wprowadził zmiany do Kodeksu Cywilnego, które zaczęły obowiązywać od 15 listopada tego samego roku. Zmiany te mają na celu przyspieszenie pracy sądów i skrócenie czasu trwania spraw spadkowych, które często trwały miesiącami, a nawet latami.
Adwokat Iwo Klisz z Kancelarii Klisz i Wspólnicy podkreśla, że nowe regulacje mają na celu lepsze odzwierciedlenie rzeczywistych relacji rodzinnych. Wprowadzają one uproszczone procedury odrzucenia spadku przez małoletnich oraz oferują możliwość pozbawienia praw do spadku osób, które nie dopełniały swoich obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy poprzez rozszerzenie kryteriów, które pozwalają uznać osobę za niegodną dziedziczenia.
Możliwość odrzucenia spadku w imieniu małoletniego
W sytuacji, gdy rodzice zamierzają odrzucić zadłużony spadek w imieniu swojego małoletniego dziecka, wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego. Do niedawna istniał rozdźwięk między Kodeksem Cywilnym, który nakładał na rodziców obowiązek uzyskania zgody sądu i przeprowadzenia procedury w ciągu sześciu miesięcy od chwili, gdy dowiedzieli się o dziedziczeniu przez dziecko, a Kodeksem Rodzinnym i Opiekuńczym, który nie nakładał na sąd rodzinnego obowiązku szybkiego rozstrzygnięcia w tej sprawie.
W praktyce sześciomiesięczny termin często mijał, zanim sąd rodziny rozpoczął jakiekolwiek działania w sprawie wyrażenia zgody na odrzucenie spadku przez małoletnie dziecko.
Nowelizacja prawa spadkowego, wprowadzona niedawno, zawiesza ten termin na czas trwania postępowania przed sądem rodzinnym. Dodatkowo, nowe przepisy stanowią, że aby zachować termin złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, wystarczy złożyć wniosek do sądu o odebranie takiego oświadczenia przed upływem wyznaczonego terminu.
Co więcej, w sytuacji, kiedy dziecko nabyło spadek w wyniku odrzucenia spadku przez któregoś z rodziców, zgoda sądu opiekuńczego nie jest potrzebna. Wprowadzona zmiana – poza oczywistym przyśpieszeniem postępowań spadkowych o stwierdzenie nabycia spadku, powinna również odciążyć wydziały rodzinne, a przez to dać sądom więcej czasu na sprawne prowadzenie innych postępowań.
Nowe warunki stwierdzenia niegodności dziedziczenia.
Do niedawna, prawo do pozbawienia spadkodawcy praw do spadku lub zachowku leżało przede wszystkim w rękach samego spadkodawcy, który mógł to uczynić poprzez testament lub wydziedziczenie określonych osób. Spadkobiercy mieli ograniczone możliwości działania w tym zakresie, mogąc ubiegać się o pozbawienie współspadkobiercy prawa do dziedziczenia jedynie w wyjątkowych i rzadko występujących sytuacjach.
Jeżeli sąd uzna spadkobiercę za niegodnego dziedziczenia, traktuje się go tak, jakby zmarł przed otwarciem spadku. Ważne jest, że stwierdzenie nabycia spadku lub uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia nie uniemożliwia wniesienia powództwa o uznaniu spadkobiercy za niegodnego. Dodatkowo, uznanie za niegodnego zwalnia pozostałych spadkobierców z obowiązku wypłaty zachowku.
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, wniosek o uznanie spadkobiercy za niegodnego można złożyć w ciągu roku od dnia dowiedzenia się o przyczynie niegodności, ale nie później niż trzy lata od otwarcia spadku. Dotychczas takie działania były możliwe głównie w przypadkach, gdy spadkobierca dopuścił się ciężkiego przestępstwa wobec spadkodawcy, nakłonił go podstępem lub groźbą do sporządzenia lub odwołania testamentu, lub też ukrył, zniszczył bądź podrobił testament.
Zgodnie z nowymi przepisami prawa spadkowego można żądać uznania za niegodnego dziedziczenia spadkobiercy, który uporczywie uchylał się w przeszłości wykonywania wobec spadkodawcy:
- obowiązku alimentacyjnego, który został określony przez sądowy wyrok, ugodę zawartą przed sądem lub innym organem bądź umowę,
- obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w tym obowiązku wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy, obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Nowe zmiany w prawie spadkowym są zaprojektowane, aby dać pozostałym spadkobiercom możliwość sprzeciwienia się wobec osób, które, mimo możliwości, nie wypełniały obowiązków rodzinnego i społecznego współżycia wobec spadkodawcy. Te sytuacje są w rzeczywistości częstsze niż się wydaje, a wprowadzone modyfikacje dają spadkobiercom potężne narzędzie do egzekwowania bardziej sprawiedliwego podziału majątku spadkowego. Dzięki tym zmianom, prawa do dziedziczenia mogą być teraz skuteczniej dostosowane do rzeczywistego wkładu osób w życie i dobrobyt spadkodawcy, zapewniając bardziej sprawiedliwą dystrybucję majątku.
Zmiana kolejności dziedziczenia, która wpływa na sprawy o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku
Nowelizacja polskiego prawa spadkowego, wprowadzona w listopadzie 2023 roku, przynosi istotne zmiany w zakresie kolejności dziedziczenia w tzw. trzeciej grupie spadkowej. Do tej pory, jeśli spadkodawca nie miał żyjących zstępnych (dzieci, wnuków), małżonka, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, spadek przechodził w całości na dziadków spadkodawcy. W przypadku ich wcześniejszej śmierci, dziedziczenie obejmowało ich dzieci, wnuki i dalszych zstępnych.
Jednakże, proces identyfikacji dalszych krewnych spadkodawcy często znacząco wydłużał postępowania spadkowe, szczególnie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku.
Zmiana prawa od listopada 2023 roku skupia się na uproszczeniu tego procesu. Poszukiwanie spadkobierców zostanie ograniczone do dzieci dziadków spadkodawcy. Oznacza to, że nie będzie już konieczności poszukiwania dalszych krewnych, co ma na celu przyspieszenie i uproszczenie całego postępowania spadkowego.
Materiał przygotowany przez Kancelarię Klisz i Wspólnicy