Nagroda Nobla 2025 z chemii dla Kitagawy, Robsona i Yaghiego za struktury metaloorganiczne
Królewska Szwedzka Akademia Nauk zdecydowała o przyznaniu Nagrody Nobla 2025 w dziedzinie chemii za prace nad strukturami metaloorganicznymi (metal organic frameworks, MOF) Susumu Kitagawie z Uniwersytety w Kioto, Richardowi Robsonowi z Uniwersytetu w Melbourne i Omarowi M. Yaghiemu z Uniwersytetu Berkeley w Kalifornii.
BREAKING NEWS
— The Nobel Prize (@NobelPrize) October 8, 2025
The Royal Swedish Academy of Sciences has decided to award the 2025 #NobelPrize in Chemistry to Susumu Kitagawa, Richard Robson and Omar M. Yaghi “for the development of metal–organic frameworks.” pic.twitter.com/IRrV57ObD6
„Dzięki opracowaniu szkieletów metaloorganicznych tegoroczni laureaci Nagrody Nobla z chemii – Susumu Kitagawa, Richard Robson i Omar Yaghi – dali chemikom nowe możliwości rozwiązywania niektórych wyzwań, przed którymi stoimy. W następstwie przełomowych odkryć laureatów naukowcy stworzyli liczne różnorodne i funkcjonalne szkielety metaloorganiczne (MOF). Jak dotąd w większości przypadków materiały te były wykorzystywane jedynie na małą skalę. Aby wykorzystać dla dobra ludzkości korzyści płynące z materiałów MOF, wiele firm inwestuje obecnie w ich masową produkcję i komercjalizację. Niektórym już się to udało. Na przykład przemysł elektroniczny może teraz używać materiałów MOF do przechowywania niektórych toksycznych gazów niezbędnych do produkcji półprzewodników. Inny MOF potrafi natomiast rozkładać szkodliwe gazy, w tym niektóre, które mogą być wykorzystywane jako broń chemiczna. Liczne firmy testują również materiały zdolne do wychwytywania dwutlenku węgla z fabryk i elektrowni, aby ograniczyć emisję gazów cieplarnianych. Niektórzy naukowcy wierzą, że szkielety metaloorganiczne mają tak ogromny potencjał, że staną się materiałem XXI w.” – objaśniają swoją decyzję członkowie Komitetu Noblowskiego.
Czytaj więcej o pracach Omara Yaghiego, którego szkielety metaloorganiczne pozyskują na pustyni wodę z powietrza
Czym są szkielety metaloorganiczne?
Szkielety metaloorganiczne to konstrukcje molekularne, w których jony metali pełnią funkcję kamieni węgielnych, połączonych długimi cząsteczkami organicznymi opartymi na węglu. W ten sposób powstają kryształy zawierające duże wnęki. Te porowate materiały mają niezwykłą właściwość – chemicy mogą zmieniać ich części składowe, tak aby mogły wychwytywać i magazynować określone substancje. MOF potrafią również wywoływać reakcje chemiczne lub przewodzić prąd elektryczny.
Zastosowania materiałów MOF są niezwykle szerokie, tłumaczy na naszych łamach Michał Rolecki, szczególną uwagę zwracając na możliwości związane z pozyskiwaniem pary wodnej z powietrza, co może być wykorzystywane szczególnie w regionach świata, gdzie brakuje wody pitnej. Materiały te umożliwiają także usuwanie toksycznych gazów, separację, oczyszczanie, gromadzenie i magazynowanie gazów. Mogą być również wykorzystywane w magazynowaniu energii oraz jako katalizatory różnego rodzaju reakcji chemicznych.
Kim są tegoroczni laureaci?
Susumu Kitagawa urodził się w 1951 r. w Kioto w Japonii. Doktorat obronił w 1979 r. na Uniwersytecie w Kioto, gdzie obecnie jest profesorem. Richard Robson, urodzony w 1937 r. w Glusburn w Wielkiej Brytanii, zrobił doktorat w 1962 r. na Uniwersytecie Oksfordzkim. Obecnie jest profesorem na Uniwersytecie w Melbourne w Australii. Omar M. Yaghi urodził się w 1965 r. w Ammanie w Jordanii, w wieku 15 lat wyemigrował do USA, gdzie w 1990 r. zrobił doktorat na Uniwersytecie Illinois w Urbana-Champaign. Obecnie jest profesorem na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley.
Przyznawana w trzecim dniu Tygodnia Noblowskiego nagroda wynosi 11 mln koron szwedzkich (ok. 4,2 mln zł). Laureaci podzielą się nią po równo.
Tydzień Noblowski 2025
Ogłoszenie laureatów Nagrody Nobla z chemii było trzecim punktem tegorocznego Tygodnia Noblowskiego. Tydzień rozpoczął się w poniedziałek przyznaniem Nagrody Nobla z medycyny i fizjologii. Nagrodę otrzymali Mary E. Brunkow i Fred Ramsdell z USA oraz Shimon Sakaguchi z Japonii. Dzięki ich badaniom odkryto mechanizmy regulujące obwodowo odpowiedź immunologiczną.
We wtorek ogłoszono laureatów Nobla z fizyki. Zdobyli go pracujący na amerykańskich uczelniach John Clarke, Michel H. Devoret i John M. Martinis za odkrycie makroskopowego tunelowania kwantowo-mechanicznego i kwantyzacji energii w obwodzie elektrycznym. Przyczyniło się ono do rozwoju kryptografii kwantowej i komputerów kwantowych.
W czwartek poznamy laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, a w piątek – zwycięzcę Pokojowej Nagrody Nobla. W poniedziałek, 13 października, ogłoszony zostanie laureat w dziedzinie nauk ekonomicznych. Ekonomiczny Nobel nie został wymieniony w testamencie fundatora – przyznawane od 1969 r. wyróżnienie formalnie nosi nazwę Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla i jako jedyne finansowane jest ze środków szwedzkiego banku centralnego.
Nagroda Nobla z dziedziny chemii
W minionym roku chemicznym Noblem podzielili się amerykańscy i angielscy naukowcy: David Baker, Demis Hassabis i John M. Jumper za metody obliczeniowe do projektowania i przewidywania trójwymiarowej struktury białek.
Nagroda Nobla w dziedzinie chemii to druga z nagród ujętych w testamencie Alfreda Nobla. Przyznawana jest od 1901 roku. Do tej pory przyznano ją 116 razy, a trafiła do 197 naukowców, którzy dokonali najważniejszych odkryć lub ulepszeń chemicznych.
W historii tej nagrody szczególne miejsce zajmuje Maria Skłodowska-Curie, uhonorowana w 1911 roku za odkrycie pierwiastków radu i polonu oraz badania nad ich właściwościami. Kiedy odbierała nagrodę, była już laureatką Nagrody Nobla z fizyki z 1903 roku. W 1935 roku Nagrodę Nobla z chemii otrzymała także jej córka, Irene Joliot-Curie, wraz z mężem Frédérikiem – za syntezę nowych pierwiastków promieniotwórczych.
Nagrody w poszczególnych dziedzinach fundowane są z odsetek i inwestycji Fundacji Noblowskiej, która zarządza majątkiem Nobla. O przyznaniu nagród decydują komitety złożone z naukowców i autorytetów, kierujące się zasadą wskazaną przez Nobla – by nagradzać odkrycia przynoszące ludzkości największe korzyści.
Nagroda Nobla to złoty medal z wizerunkiem fundatora, kaligrafowany dyplom oraz nagroda pieniężna. Uroczystość wręczenia Nagród Nobla odbędzie się 10 grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla, który zmarł w 1896 roku.