Miecznik pożre Orkę? Czyli co dalej z polską marynarką

Polską marynarkę czeka kolejna zmiana i tak nierealizowanych planów zakupowych. Zamiast okrętów podwodnych Orka priorytet mają uzyskać nawodne Mieczniki.

Rok temu o tej porze morski sektor zbrojeniowy gryzł palce w oczekiwaniu na przełomową decyzję. Antoni Macierewicz kilka razy powtarzał, że do końca 2017 r. Polska wskaże preferowanego dostawcę okrętów podwodnych nowego typu pod kryptonimem „Orka”. Marynarze żyli nadzieją, że ledwie zipiący dywizjon okrętów podwodnych przetrwa chude lata do wprowadzenia nowych jednostek dzięki wypożyczeniu od kraju dostawcy okrętu do szkolenia. Przemysł miał perspektywę gigantycznego skoku technologicznego, bo udział – deklarowany przez wszystkich oferentów – w budowie nowoczesnego okrętu podwodnego byłby dla naszych stoczni wejściem do zupełnie innej ligi. Politycy zaś mieli spełnić jedną z kluczowych obietnic w zakresie bezpieczeństwa – pozyskania systemu uzbrojenia niezwykle cennego na morskim polu walki, a przy tym pozwalającego umieścić na nim broń odstraszającą: pociski manewrujące dalekiego zasięgu. Rok temu było tak pięknie...

Gdzie się podziały obiecane orki

Spełnić obietnicy się nie udało. Dostawcy okrętów podwodnych nie wybrano w 2017 r. Ani w styczniu, choć minister Macierewicz usiłował jeszcze taką nadzieję podtrzymywać, nawet gdy zbierały się nad nim czarne chmury. Potem niespodziewanie odszedł, a wszystkie prowadzone w sprawie Orki analizy zostały na wiele miesięcy odłożone. Zupełnie jakby projekt Orka – niegdyś stawiany na czele priorytetów – przeszedł w głębokie zanurzenie. Trzech konkurentów – szwedzki Saab, niemiecki TKMS i francuski Naval Group – w pierwszej połowie roku prowadziło jeszcze kampanię na rzecz swoich produktów, ale przy malejącym zainteresowaniu rządu koncentrowali swoją uwagę na mediach. Mimo zapewnień ministra Mariusza Błaszczak, że MON nie rezygnuje z żadnego programu zbrojeniowego, temat Orki do lata zupełnie ucichł. W maju resort odpisał na interpelację posła Adama Andruszkiewicza, że „realizowane są przedsięwzięcia mające na celu wypracowanie optymalnego trybu pozyskania nowych okrętów podwodnych po 2022 r.”. Trwać miała nieustannie „faza analityczno-koncepcyjna”, ale jej rezultaty „stanowić będą podstawę do oceny możliwości sfinansowania zakupu okrętów w ramach kolejnego cyklu planistycznego”.

Polskie siły podwodne stopniały do trzech jednostek

To było w maju, a w czerwcu – zgodnie z harmonogramem – wycofany został z użytku stareńki okręt podwodny typu Kobben ORP Sokół. Uroczystość była smutna, ale brzemienna w skutki – personalne. Kontradmirał Mirosław Mordel, inspektor Marynarki Wojennej, pozwolił sobie bowiem na publiczne stwierdzenie, że nadzieje marynarzy zostały po raz kolejny zawiedzione. Musiał bardzo zawieść też samego ministra, bo dwa tygodnie później został odwołany. Wraz z wycofaniem Sokoła polskie siły podwodne stopniały do trzech jednostek, z tym że dwie z nich to równie stare Kobbeny, na których bandera ma być opuszczona w ciągu roku, a trzecia to poradziecki okręt ORP „Orzeł”, od czterech lat nieustannie znajdujący się w naprawie. Ponad 30-letni, pozostaje teoretycznie najsilniejszym polskim uzbrojeniem podwodnym. A raczej byłby takim, gdyby był w pełni sprawny. Od kiedy w 2014 r. trafił do Stoczni Marynarki Wojennej na remont, prześladuje go pech. Uszkodzenia powstałe wskutek kolizji z dokiem oraz pożaru sprawiły, że mógł pływać tylko w wynurzeniu – pierwsze od lat zanurzenie wykonał dopiero w październiku. Nadal jednak nie udało się wyremontować podstawowych dla każdego okrętu podwodnego czujników – kompleksu hydroakustycznego i stacji hydrolokacyjnej. Nikt nie zgłasza się do przetargów rozpisywanych przez port wojenny na Oksywiu.

Okręty miały być jednym z priorytetów

Można więc stwierdzić, że Polska – wskutek zaniedbań z przeszłości, złej alokacji środków albo ich braku – została już bez floty podwodnej albo zostanie bez niej za chwilę. Sytuacja ta zresztą musiała być uznawana za alarmującą w MON, skoro Mariusz Błaszczak mówił w czerwcu w telewizji – jeszcze na fali sukcesu, jakim było podpisanie umowy na patrioty: „Przystępujemy do kolejnych negocjacji – w pierwszej kolejności okręty podwodne”. Dalej zapewniał, że rozmawiał na ten temat z ministrami obrony Francji, Niemiec i Szwecji, krajów, które w powiązaniu ze swoim przemysłem zbrojeniowym oferują Polsce okręty podwodne. Dwa dni później, dla odmiany w radiu, mówił już, że sytuacja z okrętami podwodnymi to wina poprzedników, którzy powinni byli zaplanować zakup nowych w chwili, gdy przejmowaliśmy od Norwegii stare Kobbeny. Błaszczak ma rację o tyle, że rozwiązanie, które ponad dekadę temu miało być przejściowe, kolejne rządy traktowały jako trwałą prowizorkę. Wszyscy pamiętają, że program zwalczania zagrożeń na morzu został wpisany jako drugi najważniejszy do planu modernizacji technicznej 2013–22, a za jego wykonanie od uruchomienia do tej pory oba ostatnie rządy odpowiadają równo po połowie. A za rządów PiS na okręty podwodne położono niezwykły nacisk.

Podwodne marzenia właśnie zostały przekreślone

Strategiczny Przegląd Obronny opracowany jeszcze za rządów Antoniego Macierewicza w MON powierzał okrętom podwodnym szczególną rolę: zapewnienia Polsce parasola odwetowego. Zwiększał też liczbę planowanych do zakupu okrętów z trzech do czterech. Obecna ekipa odziedziczyła po poprzednikach koncepcję wyposażenia floty podwodnej w elementy odstraszania – pociski manewrujące dalekiego zasięgu. Ponowione zostało pytanie do rządu USA o sprzedaż Polsce tomahawków, z Francją negocjowano zakup okrętów z pociskami MdCN. Jednocześnie w wypowiedziach medialnych i eksperckich dyskusjach przedstawiciele MON kwestionowali rolę i znaczenie okrętów nawodnych. Toczyli o to spory z prezydenckim BBN, które w swojej konkurencyjnej strategii morskiej domagało się inwestowania w klasyczną flotę, w tym oceaniczną. Lider prac nad SPO wiceminister Tomasz Szatkowski był jednocześnie wielkim orędownikiem skupienia się na zdolnościach podwodnych. Ponieważ jako jedyny ostał się w resorcie po usunięciu Macierewicza i jego ludzi, była nadzieja, że i projekt wyposażenia marynarzy w nowe okręty podwodne przetrwał. Ale właśnie nadchodzą sygnały, że został ostatecznie skreślony.

Teraz okręty nawodne

Coraz głośniej mówi się bowiem – na razie nieoficjalnie – że do łask mają wrócić okręty nawodne. Wojsko opracowało zmienione wymagania dla programu Miecznik, który w założeniu miał być okrętem obrony wybrzeża klasy korwety. W nowej odsłonie Miecznik urośnie i będzie lepiej uzbrojony – będzie wielozadaniową fregatą. Nowe wymagania mają być wkrótce ujawnione i zaprezentowane potencjalnym dostawcom. To dobrze, bo obniżenie polskich ambicji okrętów tylko na Bałtyk, działających blisko brzegu i niezdolnych do przenoszenia szerszej palety uzbrojenia, było koncepcją dość powszechnie krytykowaną. Okręty nawodne, nawet duże, będą też dużo łatwiejsze do zbudowania w polskich stoczniach, które nie miały nigdy doświadczenia w budowie okrętów podwodnych. Z budową kadłubów nawet dla fregat polskie stocznie powinny sobie poradzić, wyposażeniem i uzbrojeniem zajmą się zapewne zagraniczni dostawcy. Zmiana wymagań oznacza też redefinicję potrzeb marynarki wojennej, która ma zrezygnować z planowanych trzech okrętów patrolowych „Czapla”. Gorsza wiadomość jest taka, że większy Miecznik pożre również fundusze wcześniej przeznaczone na zakup „Orki”. A to oznacza, że Polska będzie się mogła w zasadzie pożegnać ze zdolnościami podwodnymi. ORP „Orzeł” wyjdzie ze służby za kilka lat, kto wie, czy uda się go doprowadzić do pełnej sprawności. Potem dywizjon okrętów podwodnych trzeba będzie rozwiązać albo wysłać na wieloletni urlop. Chyba że ktoś zbuduje jakiś pomost.

Brak i sprzętu, i ludzi

Pomysł wypożyczenia okrętu podwodnego z kraju dostawcy do czasu dostarczenia nowo wyprodukowanej jednostki towarzyszył projektowi „Orka” od początku. Teraz, gdy na horyzoncie pojawia się kolejna rafa i perspektywa zakupu nowych okrętów się oddala, kwestia podtrzymania polskich sił podwodnych na kolejnej kroplówce – w postaci wypożyczonego okrętu – staje się pierwszoplanowa. To zmienia układ sił wśród potencjalnych dostawców, otwiera „rynek” produktów używanych oraz w oczywisty sposób odkłada na bliżej nieznaną przyszłość wyposażenie polskich okrętów w pociski manewrujące. Z trzech firm – i stojących za nimi państw – tylko dwie mogą obecnie zaproponować transakcję wiązaną – użyczenie okrętu z linii w zamian za obietnicę zakupu nowego. Niemcy mają teoretycznie sześć okrętów U212A, nie wszystkie są w służbie, któryś mógłby trafić do Polski na jakiś czas. Deutsche Marine będzie się zresztą pozbywać U212A. Nie dlatego, że są stare i nieprzydatne, ale dlatego, że wraz z Norwegami inwestuje w jeszcze nowsze U212CD – dwie jednostki mają być zamówione w przyszłym roku, co w praktyce oznacza, że starsze będą na sprzedaż. Ta największa marynarka wojenna na Bałtyku ma bowiem raczej kłopot z ludźmi niż sprzętem, choć ten też – jak niemal wszystko w niedoinwestowanej Bundeswehrze – miał kłopoty. W pewnym momencie Niemcy nie mieli żadnego okrętu podwodnego do dyspozycji, teraz mają w linii dwa.

Okręty z leasingu

Szwedzi widzieli polski problem od początku i proponowali swój okręt klasy Södermanland (A17) jako rozwiązanie pomostwe. To najnowszy z poprzedniej generacji okrętów szwedzkiej marynarki, która na potrzeby własne i eksport – w tym potencjalnie do Polski – inwestuje w nowy typ A26. Firma Saab oferuje modernizację A17 z udziałem polskiego przemysłu, jeśli tylko czas i pieniądze by na to pozwoliły. Zapaść polskiej floty podwodnej może jednak wymusić po prostu wypożyczenie okrętu bez żadnych inwestycji. Podbramkowa sytuacja w gorszej sytuacji stawia ofertę francuską. Francuzi nie używają klasycznych jednostek dieslowsko-elektrycznych, mają wyłącznie okręty podwodne z napędem nuklearnym. Te zwykłe produkują wyłącznie na eksport i taki typ – Scorpene – proponują Polsce. Tyle że ich marynarka wojenna nie ma takich okrętów w linii i nie jest w stanie ich użyczyć na okres przejściowy. Francuska Naval Group myślała o modernizacji polskiego ORP „Orzeł”, by podtrzymać cykl szkolenia naszych podwodniaków, a nawet wyposażyć okręt w elementy wyposażenia swoich Scorpene. Zły stan polskiej jednostki może na to nie pozwolić, pytanie też, czy będzie czas, by taką modernizację przeprowadzić. Francuzi przez dłuższy czas postrzegani byli jako faworyci w polskim zamówieniu, bo jako jedyni mieli w ofercie komplet wymagań – okręty plus pociski z nich odpalane. W sytuacji gdy Polska może walczyć nie tyle o spełnienie ambitnych wymagań, ile o przetrwanie floty podwodnej jako takiej – liczyć się będzie głównie możliwość dostarczenia w miarę nowoczesnej jednostki jak najszybciej. Choćby w leasingu.

Floty podwodnej nie będzie nawet na papierze?

Oficjalne ogłoszenie zmienionych wymagań morskich może nastąpić w ciągu kilku tygodni, a może dopiero w przyszłym roku, gdy MON obiecuje nowy 10-letni plan modernizacji technicznej sił zbrojnych. W odniesieniu do potrzeb marynarki wojennej w sumie nie ma to większego znaczenia, bo na decyzję o wymianie floty podwodnej i tak jest o kilka lat za późno. Kryzys nadejdzie tak czy owak, choćby MON ogłosił pilny zakup nowych okrętów – nie ma ich w żadnym magazynie, a budowa jednego trwa 6 do 8 lat. Jedynym ratunkiem wydaje się podjęcie negocjacji o wypożyczeniu jednostki. Takie rozmowy zajmą minimum rok, potem umowa, przekazanie, przeszkolenie załogi – za jakieś trzy lata użyczony okręt mógłby zacząć służbę w Polsce. Pytanie też, czy byłby zdolny do działań bojowych, czy jego rola ograniczałaby się do szkolenia.

Nie ma jednak wcale gwarancji, że MON podejmie jakieś pilne działania i Polska dołączy w perspektywie kilku lat do tych państw, które nawet na papierze floty podwodnej nie posiadają. Wśród krajów położonych nad Bałtykiem nie jest to rzadkość – okrętów podwodnych nie mają Finlandia ani Dania, oczywiście też Litwa, Łotwa i Estonia. W NATO podwodną siłą na Bałtyku dysponują więc wyłącznie Niemcy i – w symbolicznym wymiarze – Polska. Pytanie, czy obecny rząd, promujący się na strażnika sojuszniczej wiarygodności, będzie tym, który ją podtopi.