Psychiatria dziecięca na zakręcie? Już za nim. Właśnie runęła w przepaść

Brak sensownego systemu, przepełnione oddziały szpitalne, brak personelu. Psychiatria dzieci i młodzieży od lat nie może wydobyć się z kryzysu. Młodzi pacjenci i ich rodzice są w dramatycznym położeniu.

Stajemy przed dramatycznym pytaniem: czy powiesi się nastolatek z myślami samobójczymi odesłany ze szpitalnej izby przyjęć do domu, czy ten przyjęty na oddział, któremu nie będziemy w stanie zapewnić opieki?

Gdy prof. Tomasz Wolańczyk, ordynator Oddziału Psychiatrii Wieku Rozwojowego z Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Warszawie, stawiał ten problem na konferencji w biurze Rzecznika Praw Dziecka, część słuchaczy brała go za hipotetyczny.

A jednak stał się realny: po zamknięciu oddziału dziecięcego w Mazowieckim Centrum Neuropsychiatrii w Józefowie oraz złożeniu wypowiedzeń przez lekarzy tej specjalności w szpitalu pediatrycznym przy ul. Żwirki i Wigury (właśnie u prof. Wolańczyka) rodzice i pacjenci znaleźli się w dramatycznym położeniu. Oddziały są przeładowane, brakuje personelu.

Psychiatria dziecięca: żonglerka przy braku bezpieczeństwa

– Nie chodzi nam o podwyżki – podkreślają lekarze. – Lecz o elementarne poczucie bezpieczeństwa dla naszych pacjentów, którymi w tej chwili nie ma kto się zajmować. W warszawskim Oddziale Klinicznym Psychiatrii Wieku Rozwojowego przy ul. Żwirki i Wigury na 20 łóżek było przyjętych wczoraj 38 chorych. Blisko 40 nastolatków z różnymi, nierzadko poważnymi zaburzeniami, na cztery dyżurujące pielęgniarki. Śpią na kocach i materacach w świetlicy i jadalni. Pozostawiony we wspomnianym Józefowie oddział dla nastolatków jest podobnie przepełniony. To samo w Instytucie Psychiatrii i Neurologii – 28 łóżek i 45 pacjentów. Stan osobowy zmienia się codziennie, ponieważ lekarze na ostrych dyżurach muszą żonglować nowymi przyjęciami i wypisami tak, by nie pozostawić nikogo bez pilnej opieki – ale przy obecnym braku kadr to niezwykle niebezpieczna żonglerka.

Czytaj więcej: Choroba afektywna dwubiegunowa. Jak żyć z manią i depresją?

Nie tylko na Mazowszu, lecz w całej Polsce zapaść psychiatrii dziecięcej jest tak wielka, że na oddziałach pozostali pojedynczy lekarze, najczęściej – tak jak np. w Grudziądzu – sami ordynatorzy. Jeden z nich mówi anonimowo: „Nikt nie chce przyjść do mnie na etat, bo praca w takich warunkach nie zapewnia podstawowego nawet poczucia bezpieczeństwa. Przecież to my odpowiadamy za życie tych dzieci, ale bez sanitariuszy, pielęgniarek, psychologów to ciągły stres zajmować się w dwie–trzy osoby gromadą 30–40 nastolatków z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi”.

Brakuje kadr, brakuje sensownego systemu

Wyobraźmy sobie obecny system ochrony zdrowia, w którym nie byłoby lekarzy rodzinnych ani przychodni rozsianych w różnych częściach miast i wszyscy pacjenci musieliby trafiać na izby przyjęć, czyli szpitalne oddziały ratunkowe. Właśnie taką sytuację mamy obecnie w psychiatrii dziecięcej, która przeżywa zapaść już od kilku lat i jesteśmy świadkami jej krachu.

Rzecznik praw dziecka (ten poprzedni) niewiele wskórał, upominając się o poprawę warunków finansowania, a wiadomo, że każdy oddział psychiatrii dziecięcej przynosi straty rzędu nawet 200 tys. zł miesięcznie.

Model środowiskowy psychiatrii, a więc oparty na rozbudowanej sieci placówek ambulatoryjnych, również wymaga dodatkowego sfinansowania i praktycznie nie funkcjonuje, gdyż nie opłaca się otwierać tego typu poradni. W najlepszych placówkach klinicznych psycholodzy mogą liczyć na pensję w wysokości najwyżej 2 tys. zł na rękę miesięcznie, co oznacza, że mało kto zainteresowany jest zdobyciem takiego etatu i podjęcia się bardzo trudnej pracy.

Czytaj więcej: Czy depresja jest dziedziczna i przechodzi z pokolenia na pokolenie?

Warto to podkreślić: pacjentami oddziałów psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży są osoby zmagające się z depresją, zaburzeniami zachowania i więzi międzyludzkich. To dzieci, które podjęły próby samobójcze lub utraciły swoje rodziny. Często są nadpobudliwe, potrzebują bezpiecznej przestrzeni – a obecny system im tego nie zapewnia. I to w sytuacji, kiedy notujemy coraz więcej zaburzeń depresyjnych, obniżył się wiek pierwszych epizodów schizofrenii, wzrosła u młodzieży częstość uzależnień od środków psychoaktywnych, nastąpił skokowy wzrost liczby samobójstw.

Psychiatria dzieci i młodzieży w „sytuacji trudnej, w zasadzie kryzysowej”

Ministerstwo Zdrowia ma wprawdzie plan reformy całej psychiatrii i jej dofinansowania poprzez zwiększenie wyceny udzielanych świadczeń. O wizji przeniesienia ciężaru opieki nad pacjentami – również najmłodszymi – do modelu środowiskowego też się mówi od dawna, ale poza słusznymi koncepcjami nie ma woli szybkiego rozwiązania bieżących problemów.

W opinii skierowanej do Rzecznika Praw Dziecka przez dr hab. Barbarę Remberk, konsultant krajową w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, można przeczytać: „Mimo toczących się prac nie wdrożono na razie żadnych rozwiązań systemowych, które pozwoliłyby spodziewać się poprawy sytuacji. Nie nastąpiło zwiększenie finansowania. Brak kadry, nie tylko lekarzy, ale psychologów i psychoterapeutów sprawia, że sytuacja jest trudna, a w zasadzie kryzysowa”.

Trudno oczekiwać, by obiecane podniesienie wycen świadczeń o kilka lub kilkanaście procent szybko naprawiło tę sytuację. Eksperci mówią o potrzebie podniesienia wysokości stawek o – bagatela – 300 proc., by oddziały szpitalne przyjmujące chore dzieci zaczęły ograniczać deficyt. Niestety w świadomości urzędników psychiatria jest dziedziną, w której inaczej niż np. w kardiologii inwazyjnej lub neurochirurgii niepotrzebne są żadne inwestycje, bo przecież leczy się słowem, tanimi medykamentami, więc nie trzeba na to dużych pieniędzy.

Takie traktowanie nowoczesnej psychiatrii w kategoriach specjalności, która utrwala niezdrowe stereotypy i osadzona jest w XIX w., pozostaje niezłym alibi dla decydentów. Dlaczego gdzie indziej oddział psychiatryczny pachnie tak jak kardiologia, a w Polsce najczęściej śmierdzi? Bo tam jest wyższa kultura cywilizacyjna, która pozwala na inwestowanie w zdrowie psychiczne. Natomiast niższa kultura pozwala społeczeństwu na pozbawianie ludzi chorych psychicznie godności, więc mogą mieć na 40-łóżkowym oddziale jedną toaletę, a dzieci kłaść w świetlicy na materacach. Dlaczego nikt nie mówi o naruszeniu etyki w tym wymiarze?