Pisząc o Kolumbii w kontekście piłki nożnej, trzeba bardzo uważać, by nie stać się ofiarą stereotypów. Niestety prasa, przygotowując czytelników na mecz Polaków z teoretycznym przynajmniej faworytem do awansu z naszej grupy, tych błędów się nie ustrzegła. Z większości pozasportowych tekstów wyłania się obraz Kolumbii jako kraju kontrolowanego w całości przez przemytników narkotyków, w którym każdy mężczyzna wygląda jak Pablo Escobar, każda kobieta jak jedna z jego licznych kochanek, a na piłkarzach w przypadku boiskowych niepowodzeń wydaje się (i co gorsza, wykonuje) wyroki śmierci. Dlatego ważne, by chociaż na chwilę od tych stereotypów uciec i przyjrzeć się Kolumbii takiej, jaką jest naprawdę.
Uwielbiane gwiazdy Kolumbii
Pierwsze zderzenie obiegowych opinii z rzeczywistością przychodzi, gdy popatrzymy na ich historię zmagań na boisku. Kolumbijczycy to oczywiście drużyna silna, ale na tle innych reprezentacji z Ameryki Łacińskiej, zwłaszcza Brazylii, Argentyny czy Urugwaju, wypada raczej jak ubogi kuzyn. W Mistrzostwach Świata udział bierze po raz siódmy, jednak nigdy nie przebiła się do strefy medalowej. Największy sukces odniosła cztery lata temu, odpadając dopiero w ćwierćfinale po bardzo efektownym spotkaniu z ówczesnymi gospodarzami i faworytami całego turnieju, czyli Brazylią. Wielu kibiców dopiero wtedy poznało nazwiska dzisiejszych kolumbijskich gwiazd, a dla licznego grona ekspertów to właśnie Kolumbia była najciekawiej grającą drużyną poprzednich mistrzostw.
Od tego czasu w drużynie argentyńskiego trenera Jose Pekermana wiele się zmieniło. James Rodriguez, największa gwiazda kadry, król strzelców Mundialu 2014, nie sprostał oczekiwaniom kibiców ani w Realu Madryt, ani w Bayernie Monachium, a kariery innych liderów wstrzymały kontuzje czy nietrafione transfery, nawet do ligi chińskiej. Dlatego tegoroczny turniej jest w Kolumbii postrzegany jako szansa na powtórkę pięknej przygody sprzed czterech lat. Powrót do skutecznego futbolu – nie zawsze pięknego dla oka, ale dającego zwycięstwo. Kwintesencja piłkarskiej Kolumbii.
Bez względu na wynik James Rodriguez, Radamel Falcao i inni kolumbijscy piłkarze pozostaną w swoim kraju wielbionymi gwiazdami. Nie grozi im raczej to, co spotkało Andresa Escobara, byłego reprezentacyjnego obrońcę, zastrzelonego w centrum Medellin 2 lipca 1994 r. Zaledwie kilka dni wcześniej Escobar (przypadkowo nazywający się tak samo jak legendarny narkotykowy baron) wrócił z mundialu w Stanach Zjednoczonych, gdzie Kolumbia, mając zespół podobnie utalentowany do obecnej generacji, zagrała bardzo słabo, zajmując ostatnie miejsce w grupie, a sam Escobar strzelił samobójczego gola w meczu z gospodarzami turnieju.
Choć w tle były też historie o długach i hazardzie, głównym motywem zabójstwa piłkarza była wściekłość fana, skazanego później na 43 lata więzienia. Od tego czasu wiele się zmieniło – zarówno w kolumbijskim futbolu, jak i kolumbijskim życiu codziennym.
Brązowe przestrzenie Kolumbii
Gdy piłkarskim światem wstrząsnęło morderstwo Escobara, Kolumbia była pogrążona w wojnie domowej. Władze centralne bardzo nieumiejętnie starały się ograniczyć wpływy karteli narkotykowych, będące wówczas u szczytu sławy i bogactwa, a trzecią stroną w konflikcie stawały się coraz silniejsze lewicowe partyzantki i ugrupowania militarne.
Kraj był poszarpany do tego stopnia, że na jego przykładzie wybitny latynoamerykanista Guillermo O’Donnell stworzył termin tzw. brązowych przestrzeni – części kraju pozostających w jego granicach, ale niekontrolowanych przez władze państwowe. W połowie lat 90. blisko 34 proc. kolumbijskiego terytorium należało właśnie do brązowych stref. Administracja z Bogoty nie znaczyła w nich kompletnie nic, a wszystkie zadania tradycyjnie przypisywane państwu, jak budowa szpitali czy prowadzenie szkół, niemal w całości przejęli przemytnicy narkotyków i liderzy bojówek.
Choć podejmowano próby pojednania frakcji, kończyły się one fiaskiem w szalenie krótkim czasie. Na początku lat 90. udało się namówić do oddania broni kilka organizacji paramilitarnych w zamian za dość szeroką amnestię. Zbiegło się to jednak w czasie ze światowym wzrostem popytu na ciężkie narkotyki, przez co kolumbijskie kartele zwielokrotniły zyski i czuły się coraz zuchwalej w starciach z policją federalną. W późniejszych latach władze wdrażały różne strategie, od kolejnych rozmów pokojowych poprzez politykę zera tolerancji dla karteli i bojówek. Na tym polu wykazał się były prezydent Alvaro Uribe, przy ogromnym wsparciu politycznym i finansowym George’a W. Busha i Otto Reicha, waszyngtońskiego speca od twardej polityki wobec Ameryki Południowej, byłego członka administracji Reagana.
Przystosowanie do życia bez broni przy boku
Sytuacja na dobre się poprawiła dopiero w ostatnich latach. W 2016 r., po blisko czterech latach negocjacji, prowadzonych głównie na neutralnym gruncie w stolicy Kuby, Hawanie, prezydent Jose Manuel Santos i liderzy najważniejszej partyzantki kolumbijskiej FARC ogłosili koniec trwającego od pół wieku konfliktu. Santos został nawet nagrodzony za to pokojowym Noblem i choć dosłownie chwilę później Kolumbijczycy odrzucili porozumienie z FARC w referendum, to parlament ratyfikował je kilka miesięcy później, w nieco zmienionym kształcie.
Jesienią 2016 r. rozpoczął się mozolny, trwający do dziś proces rekoncyliacji. Byli liderzy FARC otrzymali na mocy układu z Santosem gwarantowane miejsca w kolumbijskim Kongresie. Wdrożono również szereg programów społecznych, mających na celu reedukację byłych partyzantów i przystosowanie ich do życia bez broni przy boku.
Państwo wróciło też na tereny, na których pozostawało nieobecne przez dekady, co zaowocowało pierwszymi od lat inwestycjami infrastrukturalnymi, zwłaszcza w centralnej i północnej części kraju. Choć społeczny odbiór porozumienia nadal nie jest jednoznacznie pozytywny, a raz na jakiś czas zdarzają się porwania dla okupu państwowych oficjeli, Kolumbia stara się leczyć rany jątrzące się od blisko 50 lat.
Niepewna przyszłość dla kraju i dla piłkarzy
Przyszłość jest znowu niepewna – zarówno dla kraju, jak i jego piłkarskiej reprezentacji. Kolumbijczycy swój pierwszy mecz na mundialu przegrali niespodziewanie z Japonią 1:2, ale z Polską wygrali w pięknym stylu, strzelając nam trzy gole. Kraj z kolei stoi na politycznym rozdrożu. Tydzień temu zakończyły się tam wybory prezydenckie, które w drugiej turze wygrał konserwatywny polityk Iván Duque Márquez. Popierany przez Uribe, prezydent elekt jest zwolennikiem powrotu do zdecydowanej, twardej polityki wobec karteli i partyzantów. Eksperci regionalni obawiają się nawet, że może wycofać gwarancje dla FARC, m.in. dotyczące ich obecności w parlamencie, przez co doprowadzi do remilitaryzacji tej organizacji i sabotażu całego projektu pokojowego. Inni uważają, że będzie realizował jedynie konieczne minimum, które nakłada na niego porozumienie, dając do zrozumienia, że nie chce dalszej integracji partyzantów z kolumbijskim społeczeństwem.
Problemów do rozwiązania przybywa, chociażby z powodu katastrofy ekonomicznej w sąsiedniej Wenezueli. Kolumbia przyjęła już ponad 100 tys. uchodźców, którzy przeszli przez granicę i nie zanosi się, by mogli szybko wrócić do domu. W dodatku Duque będzie musiał dźwignąć kolumbijską gospodarkę, ogarniętą stagnacją z powodu spadku cen ropy i innych surowców naturalnych.
Dla nowego prezydenta, podobnie jak dla Jamesa Rodrigueza i kolegów z drużyny, najbliższy czas zadecyduje zatem o tym, czy i w jaki sposób przejdą do historii swojego kraju.