Herezje wczesnego chrześcijaństwa

Apolinarianie – nazwa od imienia Apolinarego (310–390), teologa chrześcijańskiego i biskupa Laodycei (dziś Syria). Podkreślając boskość Chrystusa, Apolinary doszedł do wniosku, że Syn Boży nie mógł być w pełni człowiekiem. Odwołując się do Platona, według którego człowiek ma duszę zmysłową (psyche) i ducha rozumnego (nous), uznał, że w Chrystusie duch rozumny został zastąpiony przez Boski Logos. Wykluczało to ideę prawdziwego wcielenia. Z Apolinarego czerpali monofizyci.

Arianie – nazwa od imienia Ariusza (256–336), kapłana z Kościoła w egipskiej Aleksandrii. Bardzo popularna doktryna. Odrzucała koncepcję Trójcy Świętej jako odwiecznej, równorzędnej i tworzącej jedność postaci Boskiej. Zakładała, że Chrystus został stworzony przez Boga, a sam z kolei stworzył Ducha Świętego. Syn jako dzieło Ojca nie jest odwieczny tak jak on i nie tworzy z nim jednej istoty. Koncepcja miała wielu zwolenników, m.in. biskupa Konstantynopola Euzebiusza, który ochrzcił Konstantyna Wielkiego, bliscy arianom byli też następcy cesarza. Chociaż Ariusz został potępiony przez sobór nicejski w 325 r., nie przeszkodziło mu to zdobywać nowych zwolenników. Zmarł w drodze na obrady synodu, który miał go zrehabilitować. Arianizm był popularny zwłaszcza na zachodzie Europy wśród ludów germańskich. Zanikł ok. VII w. (Nie mylić z arianami – braćmi polskimi, radykalną wspólnotą, która w XVI w. wyodrębniła się z kalwinizmu).

Bogomili (bogomilcy) – nazwa od bułgarskiego duchownego Bogomila (X w.), twórcy i przywódcy sekty. Jej wyznawcy odrzucali Stary Testament, liturgię, kult maryjny, krzyż jako symbol męki. Tworzyli własne struktury konkurencyjne wobec hierarchii Kościoła. Czerpali z manicheizmu przeciwstawiającego dobro (dusza) i zło (materia).