Gorąca afera o dzieła Papuszy. Czy Ficowski przekroczył granice i co dziś wolno tłumaczom

Niezwykłą twórczość Papuszy znamy dzięki pracy translatorskiej Jerzego Ficowskiego. A może nie znamy? Gorąca dyskusja, jaka wokół niej wybuchła, każe zapytać o granice w sztuce przekładu. Tym bardziej że na rynku dużo dziś książek przełożonych na nowo.

Polityka Jerzy Ficowski

Burzę wywołało groźne słowo „falsyfikat”. Tak dr Emilia Kledzik z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu określa w swojej naukowej rozprawie to, co Jerzy Ficowski zrobił z twórczością Papuszy, spolszczając ją i modyfikując. „Użyłam słowa »falsyfikat«, bo skala zmian nie pozwala nazwać tych tekstów po prostu przekładami” – wyjaśnia badaczka na łamach „Wysokich Obcasów”. W rozmowie relacjonuje, jak dotarła do rękopisów. W 1996 r. Ficowski sprzedał 134 listy Bronisławy Wajs, czyli właśnie Papuszy, Stowarzyszeniu Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim. Stąd miały trafić do miejskiej biblioteki publicznej, ale szefem stowarzyszenia był bratanek romskiej poetki, co podobno mocno sprawę komplikowało. Udało się niedawno – w grudniu 2020 r. dr Kledzik odebrała telefon od dyrektora gorzowskiej biblioteki, że pisma są do wglądu. Pierwszy raz. Badaczka wertowała je do rana, bo było tego mnóstwo: około tysiąca kartek z wierszami, listami, pamiętnikiem. Zanosiło się na sensację.

Miały być z tego ledwie przypisy do słynnych „cygańskich” książek Ficowskiego, który notabene we wrześniu skończyłby sto lat. Powstała osobna publikacja, która zestawia to, co wiemy o Papuszy od niego, z tym, co Papusza napisała własną ręką. Związek między jednym i drugim bywa, mówiąc wprost, umowny.

Tak się napisało

Środowisko zagotowało się i podzieliło: jedni bronią dorobku i dobrego imienia Ficowskiego, drudzy ustaleń dr Kledzik, którą jeszcze inni oskarżają o szarganie świętości. Tymczasem „falsyfikat” to niejedyne słowo, które pada w tej historii. A tegoroczna dyskusja to nie jest jej pierwszy rozdział. „Między życiem a biografiami Bronisławy Wajs – Papuszy relacja nie jest oczywista.